Niejednoznaczny dyskomfort w pachwinie, subtelne utykanie, chwilowy brak pewności kroku, a w tle – ból biodra, który może być mylony z dolegliwościami kręgosłupa. Właściwa interpretacja tych objawów wymaga nie tylko uwagi, ale i znajomości przyczyn – od przeciążeniowych, przez zapalne, aż po wrodzone i rozwojowe. W tym artykule zebrałem najważniejsze informacje na temat przyczyn, objawów i metod leczenia bólu biodra u dorosłych i dzieci.
Z pełnym przekonaniem można powiedzieć, że staw biodrowy jest jednym z najbardziej obciążanych połączeń kości w ciele. Łączy miednicę z kością udową, odpowiada za przenoszenie ciężaru, stabilizację i płynność ruchu, nic więc dziwnego, że z czasem może ulegać przeciążeniom, mikrourazom i zmianom zwyrodnieniowym. Ból biodra jednak nie zawsze oznacza problem tego stawu – dolegliwość może pochodzić również z otaczających go struktur: mięśni, ścięgien, kaletek, a nawet kręgosłupa.
Koksartroza, czyli zwyrodnienie stawu biodrowego
Koksartroza to medyczne określenie zwyrodnienia stawu biodrowego. Polega na stopniowej degeneracji chrząstki stawowej, która pokrywa powierzchnie kości tworzących staw – panewki kości miednicznej oraz głowy kości udowej. Wraz z utratą chrząstki, dochodzi do wzrostu tarcia między kośćmi, co wywołuje ból, ograniczenie ruchomości oraz stan zapalny.
Objawy koksartrozy to przede wszystkim:
ograniczenie ruchomości stawu biodrowego,
sztywność poranna,
trudność we wstawaniu i wchodzeniu po schodach,
tzw. sztywność startowa – czyli ból i ograniczenie ruchu po dłuższym odpoczynku.
Leczenie koksartrozy obejmuje przede wszystkim: fizjoterapię, redukcję masy ciała, farmakoterapię (np. NLPZ), a w zaawansowanych przypadkach – endoprotezoplastykę stawu biodrowego.
Artroza stawu biodrowego – stadium początkowe oraz zdrowe biodro
Konflikt udowo-panewkowy (FAI)
FAI (ang. femoroacetabular impingement), czyli konflikt udowo-panewkowy to zaburzenie mechaniki biodra. Dochodzi w nim do nieprawidłowego ruchu między głową kości udowej a krawędzią panewki, który wynika z tworzenia się narośli kostnych.
Problem dotyczy najczęściej osób młodych i aktywnych, uprawiających sporty wymagające częstego zginania i rotacji biodra (np. piłkarzy, tancerzy). Objawy obejmują głęboki ból w pachwinie, która nasila się przy dłuższym siedzeniu, wchodzeniu do samochodu czy podczas przysiadów. Może również występować ograniczenie zakresu ruchu i uczucie „zablokowania” biodra.
Leczenie konfliktu udowo-panewkowego polega na:
modyfikacji aktywności,
terapii manualnej,
ćwiczeniach poprawiających biomechanikę ruchu.
W przypadkach niepoddających się leczeniu zachowawczemu, wykonuje się artroskopię biodra z korekcją deformacji.
Choroba Pageta
Choroba Pageta to druga – po osteoporozie – najczęstsza choroba metaboliczna kości u dorosłych. Polega na zaburzonej przebudowie kości: organizm zbyt szybko je niszczy i równie chaotycznie odbudowuje. W efekcie powstaje tkanka kostna o nieprawidłowej strukturze – pogrubiona, zniekształcona i mniej odporna na obciążenia.
Choć przez długi czas może nie dawać żadnych objawów, w bardziej zaawansowanych przypadkach powoduje ból w zajętej kości (np. w biodrze, miednicy, udzie), ograniczenie ruchomości i zwiększa ryzyko złamań. W chorobie Pegeta niekiedy dochodzi również do deformacji kości, a jeśli choroba obejmuje kręgosłup – także do objawów neurologicznych.
Rozpoznanie stawia się zwykle na podstawie badania RTG czy scyntygrafii kości oraz wyników badań krwi – szczególnie podwyższonej fosfatazy zasadowej.
Leczenie opiera się głównie na bisfosfonianach, które regulują proces przebudowy kości. W niektórych przypadkach konieczna jest też fizjoterapia lub leczenie chirurgiczne.
Ból biodra w entezopatii mięśni pośladkowych
Entezopatia mięśni pośladkowych (lub też: entezopatia krętarza większego) to stan zapalny przyczepów mięśnia pośladkowego średniego i małego w okolicy krętarza większego kości udowej.
Objawy obejmują ból zlokalizowany po bocznej stronie biodra, który nasila się podczas chodzenia, leżenia na chorym boku oraz wchodzenia po schodach. Pacjenci często opisują uczucie „kłucia” lub „rozpierania”. Entezopatia może wynikać z przeciążenia (np. przy długotrwałym staniu lub jednostronnym obciążeniu), niewłaściwej techniki ruchu lub osłabienia mięśni pośladkowych.
Leczenie polega na odpoczynku, terapii manualnej, ćwiczeniach wzmacniających i rozciągających, a czasem na zastosowaniu iniekcji sterydowych lub osocza bogatopłytkowego (PRP)
Zapalenie kaletek okołobiodrowych
Kaletki maziowe zmniejszają tarcie pomiędzy strukturami anatomicznymi – np. między ścięgnami a kością. W okolicy stawu biodrowego znajdują się dwie główne kaletki, które mogą ulec zapaleniu: kaletka krętarza większego oraz kaletka biodrowo-lędźwiowa.
Zapalenie kaletki krętarza większego
Kaletka krętarzowa znajduje się z boku krętarza większego kości udowej. Jej zadaniem jest zmniejszanie tarcia między krętarzem a ścięgnami mięśni pośladkowych, zwłaszcza podczas chodzenia i biegania.
Zapalenie kaletki krętarza większego jest skutkiem mikrourazów i przeciążeń. Często współistnieje z osłabieniem mięśni pośladkowych i entezopatią. Pacjenci skarżą się na ostry ból po zewnętrznej stronie biodra, nasilający się podczas chodzenia, wchodzenia po schodach oraz przy leżeniu na bolesnej stronie. Czasem pojawia się również miejscowa tkliwość i słyszalne trzaski w stawie biodrowym.
Leczenie zapalenia kaletki krętarza większego polega na:
czasowym odciążeniu chorej okolicy,
zastosowaniu zimnych okładów,
stosowaniu leków przeciwzapalnych,
fizjoterapii – szczególnie ćwiczenia wzmacniające mięśnie pośladkowe i terapia manualna,
iniekcji z glikokortykosteroidów lub osocza bogatopłytkowego (PRP) w przypadku nasilonego stanu zapalnego.
Zapalenie kaletki biodrowo-lędźwiowej
Kaletka biodrowo-lędźwiowa umiejscowiona jest głęboko, bo pomiędzy ścięgnem mięśnia biodrowo-lędźwiowego a torebką stawu biodrowego, od strony przedniej. Jej główną funkcją jest redukcja tarcia podczas zginania biodra, np. w trakcie marszu czy wstawania z krzesła.
Do zapalenia kaletki biodrowo-lędźwiowej może dojść wskutek przeciążenia mięśnia biodrowo-lędźwiowego (np. u biegaczy, tancerzy, osób siedzących długo z nogą zgiętą w biodrze), urazów, nagłych zmian aktywności fizycznej lub zaburzeń biomechaniki. Zdarza się również w przebiegu chorób reumatycznych.
Ból związany z zapaleniem lokalizuje się głęboko w pachwinie i często jest mylony z dolegliwościami stawu biodrowego, przepukliną pachwinową lub problemami ginekologicznymi/urologicznymi. Nasila się przy prostowaniu biodra z pozycji siedzącej i podczas dłuższego chodzenia.
Ze względu na głębokie położenie, leczenie tej kaletki wymaga bardziej precyzyjnego podejścia – często konieczne jest obrazowanie (USG, rezonans magnetyczny). Terapia obejmuje odciążenie, ćwiczenia rozciągające mięsień biodrowo-lędźwiowy, techniki manualne oraz – w razie potrzeby – iniekcje sterydowe pod kontrolą USG.
Ból bioder u dorosłych – inne przyczyny
Nie każdy ból biodra wynika bezpośrednio z uszkodzenia stawu. W niektórych przypadkach źródło dolegliwości leży poza nim – np. w kręgosłupie, strukturach mięśniowo-powięziowych lub w układzie kostnym. Oto inne możliwe przyczyny:
Rwa kulszowa i zespół mięśnia gruszkowatego – ból promieniujący do biodra, pośladka lub uda może mieć swoje źródło w ucisku nerwu kulszowego, najczęściej na poziomie lędźwiowym kręgosłupa. W przypadku zespołu mięśnia gruszkowatego ucisk następuje lokalnie w obrębie pośladka. Ból bywa mylący i przypomina dolegliwości stawu biodrowego.
Przeciążenia i mikrourazy – długotrwałe stanie, chodzenie po nierównym terenie, niewłaściwe wzorce ruchu czy jednostronne obciążanie mogą prowadzić do przeciążenia struktur okołostawowych i bólu biodra, szczególnie u osób z nadwagą lub osłabioną stabilizacją miednicy.
Złamania zmęczeniowe – dotyczą głównie sportowców (np. biegaczy długodystansowych) i osób z osteoporozą. Objawiają się bólem narastającym stopniowo. Zwykle wymagają diagnostyki obrazowej (np. z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego).
Nowotwory kości – choć rzadkie, warto o nich pamiętać w przypadku bólu biodra, który nie ustępuje, nasila się w nocy, towarzyszy mu utrata masy ciała lub ogólne osłabienie. Mogą to być zarówno zmiany pierwotne, jak i przerzuty, np. z raka prostaty czy piersi.
Ból biodra u dzieci – nie tylko „ból wzrostowy”
Ból biodra u dziecka zawsze powinien być sygnałem do uważniejszej obserwacji. Czasem przyczyna jest łagodna i przemijająca, ale bywają też schorzenia wymagające szybkiej diagnozy i leczenia. Warto wiedzieć, co może się za tym kryć i jak nie przeoczyć niepokojących objawów.
Rozwojowa dysplazja stawu biodrowego
Dysplazja to wada wrodzona, w której panewka stawu biodrowego jest zbyt płytka, a głowa kości udowej może się przemieszczać. U niemowląt najczęściej nie powoduje bólu, ale jeśli nie zostanie wykryta, w starszym wieku może prowadzić do zaburzeń chodu, szybszego zużycia stawu i dolegliwości bólowych.
Dysplazję stawu biodrowego u noworodków wykrywa się poprzez badanie ortopedyczne oraz rutynowe USG stawów biodrowych (między 6. a 12. tygodniem życia). U starszych dzieci – najczęściej przez:
obserwację chodu,
asymetrię fałdek skórnych,
opóźnione siadanie lub utykanie.
RTG pomaga ocenić rozwój panewki u dzieci powyżej 6. miesiąca życia.
Leczenie we wczesnym etapie polega na zastosowaniu ortez (np. szelki Pavlika), które ustawiają biodro w prawidłowej pozycji i umożliwiają jego dojrzewanie. U starszych dzieci wdraża się leczenie operacyjne (np. repozycja stawu, osteotomia miednicy).
Młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej
Młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej polega na stopniowym przesuwaniu się w dół głowy kości udowej względem szyjki.Najczęściej występuje u chłopców w wieku 11–15 lat, zwłaszcza z nadwagą.
Rodzice mogą zauważyć u dziecka utykanie, a dziecko zgłasza im ból pachwiny, uda lub kolana (ból może być rzutowany). Może mieć też trudności ze zgięciem lub rotacją biodra. Diagnozę potwierdza RTG – najlepiej w dwóch projekcjach. Czasem potrzebny jest rezonans magnetyczny przy wczesnych postaciach.
Konieczna jest również pilna konsultacja ortopedyczna. Leczenie polega na stabilizacji głowy kości udowej za pomocą śruby – zabieg wykonuje się operacyjnie, aby zapobiec dalszemu „zsuwaniu się” głowy kości. Nieleczona choroba może prowadzić do trwałej deformacji i zwyrodnienia stawu w młodym wieku.
Choroba Perthesa
Choroba Perthesa to jałowa martwica głowy kości udowej, w której ukrwienie kości zostaje zaburzone, prowadząc do osłabienia i zniekształcenia głowy kości.
Objawy choroby Perthesa to ból biodra lub uda, utykanie, ograniczenie ruchomości. Dziecko może nie chcieć biegać, skakać, a nawet chodzić. W badaniu lekarz zauważa ograniczoną rotację.
Celem leczenia jest utrzymanie głowy kości udowej w panewce i zapewnienie jej prawidłowego kształtu podczas regeneracji. W grę wchodzi odciążanie biodra, ortezy, fizjoterapia, a czasem leczenie operacyjne (np. osteotomia). Powrót do pełnej sprawności jest możliwy, ale proces trwa miesiące, czasem lata.
Zwiewne (przejściowe) zapalenie stawu biodrowego
Zwiewne zapalenie stawu biodrowego to łagodny stan zapalny błony maziowej stawu biodrowego, który często pojawia się po infekcji wirusowej (np. przeziębieniu). Występuje u dzieci w wieku 3–10 lat i zwykle mija samoistnie.
Przy tym schorzeniu dziecko może unikać obciążania nogi. Nie ma gorączki ani innych objawów infekcji. W badaniu USG widoczna jest niewielka ilość płynu w stawie. Kluczowe jest wykluczenie poważniejszych przyczyn (np. choroby Perthesa, zakażenia bakteryjnego).
W zmniejszeniu dolegliwości bólowych najczęściej wystarcza odpoczynek, obserwacja i stosowanie leków przeciwzapalnych (np. ibuprofen). Objawy ustępują zwykle w ciągu kilku dni do 2 tygodni. Jeśli ból się przedłuża, nasila lub pojawia się gorączka – konieczna jest ponowna konsultacja.
Ból bioder u dzieci – inne, rzadkie przyczyny
Innymi przyczynami bólu biodra u dzieci mogą być:
Wrodzone biodro szpotawe – to wada, w której kość udowa ustawia się pod zbyt ostrym kątem względem panewki stawu biodrowego. Zaburza to prawidłową mechanikę biodra i może prowadzić do przeciążeń oraz bólu podczas chodzenia. Zwykle zauważana jest już we wczesnym dzieciństwie podczas badań ortopedycznych lub przez rodziców, którzy widzą asymetrię chodu. Potwierdza się ją badaniami obrazowymi, takimi jak RTG lub USG. W zależności od nasilenia wady leczenie polega na obserwacji, fizjoterapii, zastosowaniu ortezy, a w poważniejszych przypadkach korekcji operacyjnej.
AVN (naczyniowa martwica u dzieci)– dochodzi do niej, gdy zostaje zaburzone ukrwienie głowy kości udowej – najczęściej w wyniku urazu, długotrwałego stosowania sterydów lub chorób układowych. Martwica może prowadzić do zniszczenia stawu. W badaniu klinicznym zauważa się ograniczenie ruchomości, ból w pachwinie, utykanie. Diagnozę potwierdza się badaniami obrazowymi, z których najdokładniejszym jest rezonans magnetyczny. Sposób leczenia zależy od zaawansowania zmian – może to być odciążanie kończyny i fizjoterapii albo zabieg operacyjny w postaci odbarczania, przeszczepu chrzęstno-kostnego, a w skrajnych przypadkach – endoprotezoplastyki.
Niedobór uda (wrodzona wada kończyny) to rzadka wada wrodzona, w której kość udowa jest skrócona lub nieprawidłowo wykształcona. Objawia się wyraźną asymetrią kończyn, zaburzeniami chodu i z czasem – dolegliwościami bólowymi wynikającymi z kompensacji. Wykrywa się ją zaraz po urodzeniu podczas badania fizykalnego noworodka lub w badaniach obrazowych (RTG, USG). Leczenie może obejmować wyrównanie długości kończyn za pomocą ortez lub butów ortopedycznych, a czasem leczenia chirurgicznego (np. rekonstrukcji lub protezowania).
Ból stawu biodrowego u dzieci i dorosłych – podsumowanie
U dorosłych ból biodra może wynikać z przeciążenia, zwyrodnienia lub zaburzeń w mechanice ruchu. U dzieci – to często objaw infekcji i zmian rozwojowych. Jednak zamiast zgadywać, lepiej sprawdzić. Ból biodra nie zawsze oznacza poważne schorzenie, ale za to zawsze warto poznać jego przyczynę z pomocą lekarza ortopedy. Odpowiednio wcześnie postawiona diagnoza pozwala skrócić czas leczenia i uniknąć niepotrzebnych komplikacji.
Bibliografia
A. Grzegorzewski i in., Obustronna choroba Perthesa, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2004; 6 (5), s. 567–574.
A. Nalazek i in., Leczenie, diagnostyka i profilaktyka stawu biodrowego w chorobie zwyrodnieniowej, Journal of Health Sciences 2014, 4(1), s. 333–338.
D. Johnson, M. Varacallo, Ischial bursitis, StatPearls Publishing 2023.
M. Okoński, Rozwojowa dysplazja stawu biodrowego – problem z pogranicza pediatrii i ortopedii dziecięcej, Pediatria po Dyplomie 2020, s. 2–8.
O. Nieszporska, A. Truszczyńska-Baszak, Konflikt udowo-panewkowy stawu biodrowego – przegląd piśmiennictwa, Rehabilitacja medyczna 2021, 25(2), s. 32–39.
Specjalizuję się w ortopedii i traumatologii. Regularnie wykonuję USG narządu ruchu. Moim celem jest jak najmniej inwazyjny oraz szybki powrót do pełnego zdrowia u pacjentów. Pracuję w Szpitalu Zachodnim w Grodzisku Mazowieckim koło Warszawy. Pacjentów przyjmuję w gabinecie prywatnym na warszawskim Ursusie oraz w kilku innych poradniach. Zachęcam do bezpośredniego kontaktu - tel. 796-995-486 lub mailowo. Więcej na mój temat przeczytają Państwo w zakładce O mnie.
