Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego (gonartroza) jest często występującym u obu płci zespołem miejscowych i ogólnoustrojowych procesów patologicznych prowadzących z czasem do znacznego stopnia ograniczenia jego ruchomości, przewlekłego zespołu bólowego i upośledzenia wydolności chodu. Istnieją metody leczenia zachowawczego, które podaję poniżej pod opisem objawów i przyczyn gonartrozy. Co do zasady mogą one jedynie spowolnić postęp zmian zwyrodnieniowych. Warto jednak zapoznać się poniższymi zaleceniami, które pomogą uniknąć lub opóźnić zabieg endoprotezoplastyki kolana.
Spis treści
Patofizjologia choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego
Postęp choroby zwyrodnieniowej jest powolny. Objawy rozwijają się na przestrzeni wielu lat. Najczęstszym i pierwszym objawem jest ból stawu, w wyniku którego aktywność chorego stopniowo jest ograniczana.
Proces zwyrodnieniowy dotyczy wszystkich elementów stawów kolanowych. Polega na pierwotnych, niezapalnych w zmianach w chrząstce stawowej i w częściach kostnych stawów, szczególnie w warstwie podchrzęstnej i torebce stawowej.
Przyczyny gonartrozy
Kosmki błony maziowej produkują płyn stawowy, który przestaje spełniać swą funkcję odżywczą wobec chrząstki. Chrząstka ulega zmianom wstecznym, tracąc na wartości biologicznej i mechanicznej. Z czasem zmiany zwyrodnieniowe doprowadzają do szeregu nieodwracalnych zmian w stawie oraz do pojawienia się objawów bólowych.
Chrząstka cechuje się niewielkimi zdolnościami regeneracyjnymi, dlatego zjawisko regeneracji nie występuje w rozległych obszarach uszkodzeń lub powtarzających się urazach.
Czynniki ryzyka wystąpienia zmian zwyrodnieniowych stawu kolanowego:
Przewlekły uraz powierzchni stawowej jest najczęstszym czynnikiem inicjującym rozwój artrozy, czyli zwyrodnieniowej choroby stawu. Uraz powoduje zmiany biochemiczne w chrząstce. Jednocześnie zwiększa kontakt obnażonych powierzchni stawowych.
Zwyrodnienie kolana – objawy
Pacjent zgłasza zwykle pobolewania okolicy więzadła rzepki, nasilające się podczas wysiłku ruchowego, a zanikające po odpoczynku. Bierny wyprost stawu nasila zwykle dolegliwości bólowe.
Objawami występującymi w chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego są:
ból– jest to zazwyczaj pierwszy objaw i przyczyna zgłoszenia się do lekarza. Początkowo występują bóle stawu podczas aktywności fizycznej, ustępujące po odpoczynku lub słabych lekach przeciwbólowych. W zaawansowanej chorobie zwyrodnieniowej stawów objawy bólowe pojawia się również w spoczynku oraz w czasie snu.
sztywność stawu – pojawiająca się początkowo rano lub po dłuższym odpoczynku sztywność stawu kolanowego, pojawia się w przebiegu schorzenia coraz częściej.
zaburzenia ruchomości stawu – są efektem sztywności stawu oraz postępujących zaników mięśniowych w obrębie chorej kończyny. Zaburzenia ruchomości stawu mogą prowadzić do jego zniekształcenia i niestabilności.
Proces zwyrodnieniowy obejmuje zarówno zmiany niszczące, jak i wytwórcze. W wyniku tych ostatnich w obrębie kości podchrzęstnej powstają osteofity.
Fizjologiczny proces starzenia się organizmu przyspiesza rozwój gonartrozy, czyli zwyrodnieniowej choroby stawu kolanowego. Wiąże się on ze zmianą właściwości więzadeł, zwiększeniem sztywności tkanek okołostawowych, które doprowadzają do zmian zwyrodnieniowych.
Ból w chorobie zwyrodnieniowej kolana
Wśród przyczyn bólu w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego można wymienić:
wysięki do stawu powodujące rozciąganie torebki stawowej (tzw. „woda w kolanie”),
zwiększone ciśnienie w naczyniach podchrzęstnej warstwy kości,
uszkodzenia łąkotek,
zapalenie kaletek okołostawowych,
przykurcze mięśni otaczających staw.
Obraz radiologiczny
We wczesnym okresie choroby obraz radiologiczny ujawnia jedynie nieznaczne zwężenie szpary stawowej, zwykle w przyśrodkowym przedziale stawu.
Gonartroza na zdjęciu RTG – zwyrodnienie stawu kolanowego
Późniejszemu rozwojowi gonartrozy towarzyszą objawy takie jak:
zagęszczenie tkanki kostnej w podchrzęstnej warstwie kości,
brzeżne wyrośla kostne,
wolne ciało śródstawowe,
asymetryczne zwężenie i częściowy zanik szczeliny stawowej,
zniekształcenia powierzchni stawowej rzepki z równoczesnym zwężeniem stawu rzepkowo-udowego,
częste nieprawidłowości osi stawu kolanowego.
Stadia rozwoju zwyrodnienia stawu kolanowego
W chorobie zwyrodnieniowej stawów kolanowych wyróżnia się 3 okresy:
Okres wczesny – bóle kolan przy pierwszych krokach podczas chodzenia lub po dłuższym siedzeniu, które samoistnie ustępują. Najczęściej umiejscowione po stronie przyśrodkowej stawu kolanowego.
Okres wydolności względnej – bóle występuje podczas chodzenia i okresowo pojawia się wysięk w jamie stawowej. W badaniu klinicznym stwierdza się ograniczenie wyprostu, osłabienie siły mięśniowej mięśnia czworogłowego uda oraz jego zanik.
Okres zmian wtórnych – bóle występują zarówno samoistnie jak i w godzinach nocnych. Widoczne są zniekształcenia obrysów kolan i stałe utrzymywanie wysięku w jamie stawowej. Stwierdza się również trzeszczenie przy ruchach w stawie. Z czasem postępuje ograniczenie ruchomości, jak również osłabienie siły mięśni uda, zarówno prostownika jak i zginaczy.
Zachowawcze leczenie choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego
Źródło zdjęcia: Freepik.com
Podstawowym celem leczenia nieoperacyjnego choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego jest zmniejszenie objawów schorzenia. Gonartroza jest bowiem procesem postępującym, który poprzez leczenie nieoperacyjne można jedynie spowolnić, a radykalnym działaniem uwalniającym chorych od dolegliwości jest zabieg operacyjny (opiszę go w następnym artykule).
Obecnie w leczeniu zachowawczym choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego zaleca się modyfikacje stylu życia powodujące zmniejszone obciążanie stawu, fizykoterapię oraz leki.
Redukcja masy ciała
Zmniejszone zużywanie się powierzchni stawowych osiągnąć można poprzez unikanie czynności szczególnie przeciążających staw kolanowy oraz wyuczenie nawyków utrzymywania prawidłowej postawy ciała i odpowiedniego wykonywania czynności życia codziennego. Niezwykle istotne jest, w przypadku osób otyłych, zmniejszenie masy ciała, co prowadzi do wydatnie mniejszego obciążenia stawów biodrowych i kolanowych.
Proste modyfikacje stylu życia wymienione powyżej, pozwalają ograniczyć częstość występowania bólu i obrzęku stawu w początkowym okresie choroby i zapobiegają zaburzeniu normalnej aktywności życiowej pacjenta.
Fizjoterapia
Celem stosowania zabiegów z zakresu fizjoterapii jest przede wszystkim odbudowa siły mięśniowej kończyny, zwiększenie zakresu ruchu w chorym stawie oraz poprawa stereotypu chodu, co przekłada się na poprawę warunków odżywienia chrząstki stawowej i zmniejszenie dolegliwości bólowych.
W chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego zalecany jest trening wzmacniający mięśnie kończyny, jak i ćwiczenia równowagi. Chorzy mogą również odnieść istotne korzyści z hydroterapii, działania ciepłem, a także chłodzenia stawu w czasie epizodów bólowych z towarzyszącym odczynem zapalnym stawu kolanowego. Uzasadnione w niektórych przypadkach jest stosowanie tzw. ortez poprawiających stabilność stawu.
Farmakoterapia w leczeniu gonartrozy
Zastosowanie farmakoterapii w zmianach zwyrodnieniowych stawu kolanowego ma na celu zmniejszenie objawów bólowych oraz poprawę codziennego funkcjonowania chorego. Obecnie nie istnieją leki mogące zahamować procesy zwyrodnienia stawu.
Leczenie rozpoczyna się od łagodnych środków przeciwbólowych, takich jak paracetamol. Stosuje się je, jeśli bóle są niewielkie i nie towarzyszy im proces zapalny stawu. W przypadku silniejszych dolegliwości pacjenci otrzymują niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwbólowe (NLPZ), rozpoczynając od możliwie najmniejszych efektywnych dawek.
Przewlekłe stosowanie leków z tej grupy wiąże się np. z ryzykiem wystąpienia owrzodzeń górnego odcinka przewodu pokarmowego (dlatego korzystne jest dołączenie do terapii leków chroniących błonę śluzową żołądka), a także ze wzrostem ciśnienia tętniczego krwi oraz z zaburzeniami elektrolitowymi. W przypadku opornych na NLPZ objawów bólowych stosuje się pochodne opioidowe np. tramadol.
Przewlekłe bóle stawu kolanowego w przebiegu choroby zwyrodnieniowej mogą być wskazaniem do dostawowego podanie leków steroidowych. Postępowanie takie nie powinno być jednak powtarzane częściej niż 4-krotnie w ciągu roku, gdyż steroidy mogą w dłuższym okresie działać niekorzystnie na chrząstkę i inne struktury stawu.
Poprawę w zakresie objawów bólowych można osiągnąć również poprzez dostawowe podanie preparatów kwasu hialurunowego. Najnowsze badania wykazują, że dostawowa aplikacja roztworu kwasu hialuronowego przywraca prawidłową elastyczność, lepkość i właściwości ochronne płynu maziowego. Lek można stosować w każdym stadium zaawansowania choroby zwyrodnieniowej.
W mojej praktyce, u chorych z gonartrozą stosuje preparaty kwasu hialuronowego typu One Shot (jedno podanie w większej ilości i gęstości, które powinno przynieść poprawę dolegliwości na min. około 6 miesięcy). W zaawansowanej chorobie zwyrodnieniowej warto dodać do tego 1 ampułkę sterydu.
Poprawę notuję u wszystkich pacjentów, nawet u chorych, którzy mają pewne wskazania do zabiegu endoprotezoplastyki. Koszt stosowanego przeze mnie preparatu, który moim zdaniem ma najbardziej korzystny stosunek ceny do jakości to około 600 zł.
