Dna moczanowa – przyczyny, objawy i leczenie na podstawie badań naukowych

Dna moczanowa jest chorobą zapalną stawów, którą powoduje odkładanie się kryształów moczanu sodu w tkankach. W jej przebiegu dochodzi do nawracających napadów bólu, a nieleczona może prowadzić do trwałego ograniczenia ruchomości m.in. stawów stóp. W artykule przedstawiono aktualne dane naukowe dotyczące patogenezy, diagnostyki i leczenia dny moczanowej, a także skuteczne strategie profilaktyczne.

Dna moczanowa – co to jest? Mechanizm powstawania

Dna moczanowa to rodzaj przewlekłego zapalenia stawów, która w wielu przypadkach ma podłoże metaboliczne. Jak wskazano w artykule „Dna moczanowa – aktualne spojrzenie na diagnostykę i leczenie”: Około 50% chorych na dnę ma jednocześnie objawy zespołu metabolicznego. Dna moczanowa może więc występować m.in. razem z cukrzycą typu 2 czy otyłością trzewną.

Istotą dny moczanowej jest długotrwale podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi (hiperurykemia), który przekracza wartość 6,8 mg/dl. Nadmiar moczanów powoduje odkładanie się ich kryształów w stawach i innych tkankach. Łączące się ze sobą w złogi kryształy, uciskają tkanki i wywołują bolesne ataki zapalenia stawów.

Wiemy już, że dna moczanowa dotyczy przede wszystkim mężczyzn między 70. a 80. rokiem życia (ok. 12%) i w okolicach wieku średniego (ok. 3%). Od Nikoli Witkowskiej i Magdaleny Chadzińskiej – autorek artykułu pt. „Dna moczanowa jako choroba autozapalna” dowiadujemy się, że dna moczanowa występuje również u kobiet. U płci żeńskiej rozwija się jednak rzadziej i najczęściej w okresie pomenopauzalnym.

Dna moczanowa, podagra, artretyzm czy skaza moczanowa?

Przyjęło się, że pojęcie dny moczanowej jest używane zamiennie z podagrą, artretyzmem i skazą moczanową. Czy słusznie?

• Dna moczanowa to ogólna nazwa choroby, która obejmuje zarówno jej przyczyny, jak i przebieg.
• Podagra to termin używany do określenia dny moczanowej atakującej staw śródstopno-paliczkowy dużego palca u stopy, co jest najczęstszą lokalizacją pierwszego napadu choroby. Podagra to więc postać dny moczanowej, ale nie każdy przypadek dny musi oznaczać podagrę.
• Artretyzm to określenie stosowane w odniesieniu do różnych schorzeń zapalnych stawów, np. reumatoidalnego zapalenia stawów, łuszczycowego zapalenia stawów czy dny moczanowej. Mimo że dna moczanowa jest jedną z form artretyzmu, termin ten nie odnosi się wyłącznie do niej.
• Skaza moczanowa to natomiast pojęcie, które pierwotnie odnosiło się do genetycznej skłonności organizmu do nadmiernej produkcji kwasu moczowego, co może prowadzić do hiperurykemii i w konsekwencji do rozwoju dny moczanowej.

Przyczyny dny moczanowej – co ją powoduje?

Pierwotna dna moczanowa jest dziedzicznym zaburzeniem metabolizmu puryn, prowadzącym do hiperurykemii. Może wynikać z nadprodukcji kwasu moczowego lub jego niedostatecznego wydalania przez nerki. Często występuje rodzinnie.

Wtórna dna moczanowa jest wynikiem innych chorób lub terapii, które zwiększają produkcję kwasu moczowego lub upośledzają jego wydalanie. Może być spowodowana przez:

• choroby hematologiczne – np. białaczkę i radioterapię nowotworów, które prowadzą do zwiększonego katabolizmu komórek i nadmiernej produkcji kwasu moczowego.
• przewlekłą niewydolność nerek, ograniczającą wydalanie moczanów, prowadząc do ich kumulacji.
• zaburzenia metaboliczne takie jak: cukrzyca, insulinooporność oraz zespół metaboliczny (nadciśnienie, otyłość).
• hipercholesterolemię i hipertrójglicerydemię, w których podwyższony poziom cholesterolu lub trójglicerydów zwiększa ryzyko dny moczanowej, zwłaszcza u osób po 50. roku życia. Potwierdzono to już w badaniach z 1974 roku (Gibson et al.).
• nieodpowiednią dietę i niektóre leki – spożycie dużej ilości puryn zawartych w czerwonym mięsie, podrobach, owocach morza, a także alkoholu (zwłaszcza piwie) zwiększa poziom kwasu moczowego. Leki, takie jak diuretyki tiazydowe, cyklosporyna A czy małe dawki aspiryny, mogą z kolei utrudniać jego wydalanie.

Objawy dny moczanowej w różnych fazach

Przebieg dny moczanowej można podzielić na cztery etapy:

1. Hiperurykemia bezobjawowa – podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi, ale brak objawów klinicznych.
2. Ostre napady dny moczanowej – gwałtowne epizody bólowe trwające od kilku dni do dwóch tygodni.
3. Okresy międzynapadowe – brak objawów między atakami, choć z czasem mogą one pojawiać się częściej.
4. Dna moczanowa przewlekła – trwałe zmiany w stawach, odkładanie złogów moczanowych i możliwe uszkodzenie narządów wewnętrznych.

Dna moczanowa rozwija się stopniowo i może przez wiele lat pozostawać bezobjawowa, nawet jeśli badania krwi wykażą podwyższony poziom kwasu moczowego. Pierwsze objawy mają najczęściej postać ostrego zapalenia stawów, które często wybudza w środku nocy lub nad ranem. Zajęty staw staje się obrzęknięty i zaczerwieniony, a pacjent może mieć gorączkę i dreszcze.

Ostry napad dny moczanowej – czym się charakteryzuje?

Napady dny moczanowej występują w dwóch fazach. Pierwsza, ostra, charakteryzuje się nagłymi i intensywnymi epizodami bólowymi, które zwykle ustępują samoistnie po 5–10 dniach. Między napadami pacjent nie odczuwa żadnych dolegliwości. Jednak nieleczona dna moczanowa prowadzi do kolejnych ataków, które mogą obejmować coraz więcej stawów i występować częściej, przechodząc w drugą fazę – przewlekłą postać guzkową.

Zniekształcenie stawów, czyli objaw przewlekłej postaci choroby

W zaawansowanym stadium dny moczanowej dochodzi do trwałego zniekształcenia stawów wraz z ograniczeniem ich ruchomości. Charakterystycznym objawem są guzki dnawe – twarde złogi kryształów soli moczanowych wyczuwalne pod skórą, szczególnie w okolicach pięty, palucha i łokcia. W tym okresie dna moczanowa może prowadzić do poważnych powikłań, w tym:

• uszkodzenia nerek,
• zmian wielonarządowych,
• trwałej niepełnosprawności.

Dna moczanowa – diagnostyka

Rozpoznanie dny moczanowej opiera się na wykryciu kryształów moczanu sodu w płynie stawowym lub tkankach. Aby to zrobić, pobierana jest próbka płynu stawowego. Następnie dochodzi do jej analizy pod mikroskopem, co okazuje się najbardziej wiarygodną metodą diagnostyczną.

Jeśli jednak nie można wykonać analizy płynu stawowego, diagnoza opiera się na obrazie klinicznym. Pacjent musi spełnić co najmniej 2 z poniższych kryteriów:

• minimum dwa epizody bólowe o charakterze zapalnym,
• ból napadowy występujący z obrzękiem, które obejmują pierwszy staw śródstopno-paliczkowy,
• obecność guzków dnawych,
• odczuwalna poprawa po podaniu kolchicyny.

Za pomocne w diagnostyce uważa się również określenie dobowego wydalania kwasu moczowego z moczem, co może wskazać na mechanizm prowadzący do hiperurykemii – nadmierną produkcję lub zaburzone wydalanie.

Nowoczesne metody obrazujące dnę moczanową

Współczesna diagnostyka dny moczanowej coraz częściej wykorzystuje nowoczesne techniki obrazowania, takie jak ultrasonografia o wysokiej rozdzielczości oraz tomografia komputerowa. Jak wskazuje Maria Majdan w artykule „Dna moczanowa – nowe możliwości diagnostyczne i terapeutyczne”, te metody pozwalają na wykrycie złogów kryształów już na wczesnym etapie choroby, zanim dojdzie do zaawansowanych zmian w stawach.

Różnicowanie dny moczanowej

Jednym z wyzwań diagnostycznych jest konieczność różnicowania dny moczanowej z innymi schorzeniami. Irena Zimmermann-Górska w artykule „Dna moczanowa” zwraca uwagę, że napady dny mogą być mylone m.in. z:

• dną rzekomą,
• bakteryjnym zapaleniem stawów,
• stanami pourazowymi, reumatoidalnym zapaleniem stawów,
• chorobami zwyrodnieniowymi.

Leczenie dny moczanowej – farmakoterapia, profilaktyka i metody chirurgiczne

Leczenie dny moczanowej koncentruje się na łagodzeniu ostrych ataków, zapobieganiu nawrotom i kontroli poziomu kwasu moczowego. W zależności od stadium choroby stosuje się farmakoterapię, zmiany w stylu życia, a w ciężkich przypadkach – leczenie operacyjne.

Farmakoterapia

Podczas ostrego napadu dny podstawą leczenia jest kolchicyna, która hamuje reakcję zapalną wywołaną przez kryształy moczanu sodu. Jeśli pacjent nie toleruje kolchicyny, stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen, naproksen czy ketoprofen, które łagodzą ból i obrzęk.

W dnie przewlekłej kluczowe jest utrzymanie niskiego poziomu kwasu moczowego, co osiąga się dzięki lekom obniżającym jego produkcję (allopurynol, febuksostat) lub zwiększającym jego wydalanie (probenecyd, benzbromaron). Należy unikać rozpoczynania terapii allopurynolem w trakcie ataku i odczekać co najmniej 4 tygodnie po jego ustąpieniu.

Profilaktyka i styl życia

Ograniczenie produktów bogatych w puryny (czerwone mięso, podroby, owoce morza) oraz unikanie alkoholu (szczególnie piwa), pomaga zmniejszyć ryzyko napadów. Prawidłowa masa ciała i nawodnienie wspierają eliminację kwasu moczowego, a regularna aktywność fizyczna i odpowiednia dieta mogą znacząco poprawić kontrolę choroby.

Leczenie operacyjne dny moczanowej

Wskazania do operacji są następujące:

• zaawansowana dna przewlekła występująca z niestabilnością stawów,
• guzki dnawe powodujące ograniczenie ruchomości, ból, zakażenia lub deformacje stawów.

Zabiegi obejmują: usunięcie guzków, oczyszczenie stawów lub w skrajnych przypadkach – endoprotezoplastykę. Jednak ze względu na ryzyko powikłań operacje wykonuje się tylko w koniecznych przypadkach.

Naukowy przypadek pacjenta z dną moczanową współistniejącą z otyłością i nadciśnieniem tętniczym

Poniższy przypadek pacjenta został opracowany na podstawie artykułu „Dna moczanowa – aktualne spojrzenie na diagnostykę i leczenie” autorstwa Tuhiny Neogi (N Engl J Med 2011). Zaproponowane w dalszej części leczenie jest jedną z przykładowych metod i nie dotyczy tego pacjenta. Ponadto, jak piszą autorzy: „[…] zaprezentowano dane z piśmiennictwa na poparcie różnych metod postępowania, uzupełnione przeglądem oficjalnych wytycznych.”

Przypadek dotyczy 54-letniego mężczyzny z nawracającymi atakami bólu stawów, które wystąpiły czterokrotnie w ciągu roku. Analiza złogów pobranych ze stawów pozwoliła stwierdzić u niego dnę moczanową. Pacjent od dłuższego czasu stosował allopurynol w dawce 300 mg na dobę, jednak mimo leczenia jego stężenie moczanów w surowicy nadal było zbyt wysokie i wskazywało na utrzymującą się hiperurykemię.

Dodatkowym obciążeniem była umiarkowana otyłość oraz nadciśnienie tętnicze, które pacjent leczył hydrochlorotiazydem – lekiem moczopędnym z grupy diuretyków tiazydowych. Tiazydy są znanym czynnikiem ryzyka dny moczanowej, ponieważ zmniejszają wydalanie kwasu moczowego przez nerki, co mogło przyczyniać się do nieskutecznej kontroli choroby.

Proponowane leczenie

Ze względu na częste napady dny moczanowej i nieskuteczność dotychczasowego leczenia, jedną z propozycji leczenia była modyfikacja terapii. W tym przypadku modyfikacja może obejmować rozważenie:

• zmiany diuretyku na lek hipotensyjny o mniejszym wpływie na metabolizm kwasu moczowego,
• dostosowanie nowej dawki allopurynolu,
• ewentualne włączenie febuksostatu jako alternatywnego inhibitora oksydazy ksantynowej.

Rekomendowano także modyfikację diety, redukcję masy ciała oraz odpowiednie nawodnienie, aby wspomóc eliminację moczanów z organizmu i zmniejszyć ryzyko kolejnych ataków dny moczanowej.

Dna moczanowa – przyczyny, objawy, leczenie – podsumowanie

Przebieg dny moczanowej zależy od wielu czynników – od predyspozycji genetycznych po choroby współistniejące i styl życia. Jak pokazuje przypadek pacjenta opisany w artykule, nawet standardowa terapia może być nieskuteczna, jeśli nie uwzględni się wpływu innych schorzeń, takich jak nadciśnienie czy otyłość.

Nie istnieje uniwersalne leczenie, ponieważ przyczyny dny moczanowej są różne, a leki stosowane na inne choroby mogą nasilać jej objawy. Dlatego kluczowe jest indywidualne podejście, obejmujące farmakoterapię, modyfikację diety i eliminację czynników ryzyka. Skuteczna terapia wymaga ścisłej współpracy pacjenta i lekarza oraz regularnego monitorowania stanu zdrowia.

FAQ – najczęstsze pytania o dnę moczanową

1. Jakie są objawy dny moczanowej?
   Dna moczanowa może charakteryzować się nagłymi, bardzo bolesnymi atakami zapalenia stawów, które najczęściej dotyczą stawu śródstopno-paliczkowego dużego palca. Objawy obejmują silny ból, obrzęk, zaczerwienienie i nadmierne ucieplenie chorego stawu. W bardziej zaawansowanych stadiach mogą wystąpić guzki dnawe (tophi), trwałe uszkodzenie stawów oraz kamica nerkowa.
2. Co wywołuje atak dny moczanowej?
   Atak dny moczanowej jest spowodowany gwałtownym wzrostem stężenia kwasu moczowego we krwi lub jego nagłym uwalnianiem z tkanek. Może być wywołany przez spożycie dużej ilości puryn (np. czerwonego mięsa, podrobów, owoców morza, alkoholu, zwłaszcza piwa), odwodnienie, intensywny wysiłek fizyczny, uraz, stres, a także niektóre leki (np. diuretyki, aspiryna w małych dawkach).
3. Czy dna moczanowa jest chorobą przewlekłą?
   Dna moczanowa nie zawsze przeobraża się w postać przewlekłą. Jednak nieleczona może powodować występowanie regularnych i nawracających napadów bólu oraz przyczyniać się do powstawania guzków dnawych.
4. Jakie badania pomagają zdiagnozować dnę moczanową?
   Podstawą diagnostyki jest oznaczenie poziomu kwasu moczowego we krwi, ale nie zawsze jest on podwyższony w trakcie ataku. Bardziej precyzyjną metodą jest badanie płynu stawowego, w którym można wykryć kryształy moczanu sodu. Pomocne mogą być także badania obrazowe, takie jak USG lub tomografia komputerowa.
5. Jak można zapobiegać atakom dny moczanowej?
   Profilaktyka polega na kontrolowaniu poziomu kwasu moczowego poprzez odpowiednią dietę ubogą w puryny, unikanie alkoholu (zwłaszcza piwa i mocnych alkoholi), dbanie o prawidłową masę ciała i nawodnienie organizmu. U osób z nawracającymi atakami stosuje się leki obniżające poziom kwasu moczowego, takie jak allopurynol czy febuksostat.

Bibliografia

1. Gibson T., Graham R., Gout and hyperlipidaemia, Ann Rheum Dis 1974, 33, s. 298–303.
2. Gińdzieńska-Sieśkiewicz E. (i in.), Dna moczanowa – aktualne spojrzenie na diagnostykę i leczenie, Reumatologia 2010, 48(6), s. 425–428.
3. Gonzalez EB, An update on the pathology and clinical management of gouty arthritis, Clin Rheumatol 2012, 31, s. 13–21.
4. Majdan M., Dna moczanowa – nowe możliwości diagnostyczne i terapeutyczne, Reumatologia 2013, 51(1), s. 1–8.
5. Neogi T., Dna moczanowa, Medycyna po Dyplomie 2011, 20(10), s. 47–57.
6. Słowińska I., Rutkowska-Sak L., Dna moczanowa – leczenie i profilaktyka, https://www.praktyczna-ortopedia.pl/artykul/dna-moczanowa-leczenie-i-profilaktyka, dostęp: 19.02.2025 r.
7. Szczęch R., Narkiewicz K., Hiperurykemia i dna moczanowa, Choroby Serca i Naczyń 2006, 3(3), s. 167–168.
8. Witkowska N., Chadzińska M., Dna moczanowa jako przykład choroby autozapalnej, Wszechświat 2017, 117, s. 172–177.
9. Zimmermann-Górska I., Dna moczanowa, Reumatologia 2006, 44(2), s. 61–62.

Przeczytaj też

• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – objawy, przyczyny i metody leczenia
• Haluksy (paluch koślawy) – przyczyny, leczenie operacyjne, ćwiczenia
• Choroba Perthesa – objawy, przyczyny i metody leczenia jałowej martwicy głowy kości udowej