Choroba Perthesa (jałowa martwica głowy kości udowej) to schorzenie ortopedyczne występujące u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Początkiem choroby jest cykliczny ból w biodrze, kolanie lub pachwinie. Choć z pozoru niewinny, może być efektem obumierania tkanki kostnej na skutek ograniczonego ukrwienia. W artykule przybliżymy, czym jest choroba Perthesa, jakie objawy powinny zwrócić uwagę rodziców oraz jakie są domniemane przyczyny tego schorzenia. Skupimy się również na dostępnych metodach leczenia.
Spis treści
Czym jest choroba Perthesa i u kogo występuje?
Choroba Legga-Calvégo-Perthesa (LCP) to inaczej jałowa martwica głowy kości udowej. Występuje jako rzadkie schorzenie ortopedyczne, które rozwija się najczęściej u dzieci i głównie u chłopców w wieku od 4 do 10 lat. Polega ona na obumieraniu tkanki kostnej kości udowej na skutek niedokrwienia jej głowy i szyjki.
W efekcie ograniczenia dopływu krwi na obrazie radiologicznym możemy zaobserwować postępujący proces fragmentacji kości. Ukazuje się on jako drobne pęknięcia na powierzchni głowy kości udowej, czyniąc ją nierówną i niestabilną. Kość w fazie fragmentacji przestaje być jednolitą i silną strukturą, a zaczyna przypominać zbiór luźnych, osłabionych elementów.
Tak postępująca choroba Perthesa u dzieci powoduje ból biodra, ale również w kolanie i w pachwinie, znacząco wpływając na ogólną ruchomość stawu biodrowego i sprawność kończyny.
Przyczyny choroby Perthesa – czy wiadomo co powoduje martwicę kości udowej?
Mimo intensywnych badań i prób odkrycia jednoznacznych przyczyn, choroba Perthesa nadal pozostaje zagadką dla naukowców. Obecna wiedza medyczna pozwala jedynie domniemywać, że w jej rozwoju kluczową rolę odgrywa czasowe zaburzenie ukrwienia głowy kości udowej, które prowadzi do osłabienia struktury kości.
Niektórzy badacze wskazują również na możliwą rolę obciążenia genetycznego. Choroba występuje częściej u dzieci, których rodzice również zmagali się z podobnymi schorzeniami kostnymi, co sugeruje, że predyspozycje genetyczne mogą sprzyjać zaburzeniom krążenia w obrębie kości udowej.
Kolejnym potencjalnym czynnikiem są mikrourazy, które mogą wpływać na delikatne naczynia krwionośne w głowie kości udowej. Zgodnie z tą teorią, wielokrotne, nawet subtelne przeciążenia mogą prowadzić do uszkodzeń naczyniowych, co z kolei zaburza dopływ krwi i osłabia regenerację kości.
Do innych prawdopodobnych przyczyn martwicy głowy kości udowej należą:
zaburzenia hormonalne,
niedobory witaminowe (zwłaszcza witaminy D, która wspiera metabolizm kostny i wzrost),
zaburzenia syntezy kolagenu.
Etapy rozwoju choroby Perthesa
Choroba Perthesa przechodzi przez 4 etapy rozwoju, z których każdy pozostawia swój ślad w strukturze kości udowej:
I. Faza początkowa – trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy. Objawia się okresowym bólem i utykaniem, a także ograniczoną ruchomością w stawie biodrowym. W obrazie radiologicznym widoczny jest obrzęk tkanek wokół głowy kości udowej, a także odstawaniem głowy od panewki.
II. Faza sklerotyzacji – trwa 4-12 miesięcy. Dolegliwości bólowe się nasilają, a ruchomość biodra jest coraz mniejsza. Dochodzi do zwapnień kości udowej i jej obumierania.
III. Faza fragmentacji – trwa ok. 1 roku. Poruszanie się jest bardzo utrudnione, a utykanie coraz bardziej odczuwalne. Pojawiają się zmiany martwicze, które skracają kość udową. Ponadto ulega ona fragmentacji, co czyni ją niestabilną i nieregularną w budowie.
IV. Faza remodelingu/odbudowy – trwa ok. 2-3 lata. W tym etapie kość udowa próbuje powrócić do swojej pierwotnej formy. W większości się to udaje, jednak miejscami są obecne zniekształcenia i deformacje, które mogą predysponować do zmian zwyrodnieniowych i problemów ze stawem biodrowym w dorosłym życiu.
Jałowa martwica głowy kości udowej – objawy
Choroba Perthesa u dzieci rozwija się stopniowo, a jej pierwsze symptomy mogą być mylące, przypominając ból związany ze zwykłym przeciążeniem stawu biodrowego.
Oto najczęstsze objawy jałowej martwicy głowy kości udowej:
ból w biodrze, kolanie lub pachwinie zwykle nasilający się podczas chodzenia lub aktywności fizycznej,
utykanie występujące najczęściej po aktywności fizycznej,
sztywność i ograniczona ruchomość stawu biodrowego szczególnie jeśli chodzi o zgięcie i odwodzenie biodra,
ból nasilający się po aktywności i ustępujący po odpoczynku,
osłabienie/zanik mięśni pośladkowych,
problem z utrzymaniem równowagi,
zwiększenie ciepłoty skóry w okolicy stawu biodrowego.
Diagnostyka choroby Perthesa, czyli co robi ortopeda, aby wykryć jałową martwicę kości udowej?
Najważniejszym krokiem w diagnostyce choroby Perthesa u dzieci jest dokładny wywiad lekarski. Podczas konsultacji ortopedycznej, dobry lekarz ortopeda zadaje pytania dotyczące objawów, takich jak ból w biodrze, kolanie czy pachwinie, utykanie lub ograniczenia w ruchomości. Ocenia również:
sposób chodzenia,
ustawienie miednicy,
napięcie mięśni.
Wywiad pozwala określić, kiedy i w jakich okolicznościach pojawiły się symptomy oraz jak wpływają na codzienną aktywność dziecka. Kolejnym etapem są badania obrazowe.
Podstawowym jest badanie RTG, które które pozwala ocenić stan kości udowej, a więc to, czy doszło do martwicy, fragmentacji lub deformacji kości, i jak bardzo rozległe są te zmiany. Niestety na bardzo wczesnym etapie choroby rezonans może nie uwidocznić zmian chorobowych. Dlatego warto wówczas wykonać rezonans magnetyczny lub scyntygrafię kostną.
W celu zobrazowania ewentualnego wysięku w biodrze pomocne jest badanie USG.
Jałowa martwica kości udowej – leczenie operacyjne
Leczenie operacyjne choroby Perthesa bywa konieczne, gdy:
istnieje ryzyko trwałych deformacji stawu biodrowego,
choroba postępuje mimo leczenia zachowawczego.
Celem operacji jest poprawa dopasowania głowy kości udowejdo panewki stawu biodrowego, aby zmniejszyć obciążenia i wesprzeć regenerację kości. Wśród stosowanych metod znajduje się:
Osteotomia – zabieg, który polega na przecięciu i zmianie ustawienia kości udowej lub panewki stawu biodrowego w celu poprawy ich wzajemnego dopasowania. W chorobie Perthesa osteotomia pomaga zmniejszyć nacisk na osłabioną głowę kości udowej, umożliwiając jej lepszą regenerację i redukcję ryzyka dalszych deformacji.
Osteotomia korygująca, która umożliwia bardziej naturalne położenie stawu biodrowego i sprzyja optymalnemu rozłożeniu sił oraz pomaga zapobiec dalszym uszkodzeniom.
Operacje są zazwyczaj zarezerwowane dla dzieci w bardziej zaawansowanych stadiach choroby. Zwłaszcza jeśli ich wiek i budowa anatomiczna stwarzają ryzyko, że głowa kości udowej może nie odzyskać prawidłowego kształtu. Warto pamiętać, że po operacji istotną rolę odgrywa odpowiednia rehabilitacja, która wspiera proces gojenia i przywraca pełną ruchomość stawu.
Leczenie zachowawcze choroby Perthesa ma za zadanie wspierać regenerację głowy kości udowej bez interwencji chirurgicznej. Obejmuje ono fizjoterapię, korzystanie z kul, leczenie wyciągowe oraz unikanie obciążeń stawu biodrowego.
Fizjoterapia w jałowej martwicy głowy kości udowej
Fizjoterapia pomaga wzmacniać mięśnie wokół biodra, poprawiać jego stabilność oraz zakres ruchu. Dzięki regularnym, specjalnie dobranym ćwiczeniom, można odciążyć staw biodrowy, co sprzyja procesowi naprawy tkanki kostnej. Fizjoterapia często obejmuje ćwiczenia rozciągające i wzmacniające, które dziecko wykonuje pod okiem fizjoterapeuty.
Zaopatrzenie ortopedyczne
Dodatkowym wsparciem jest korzystanie z kul, które odciążają biodro podczas chodzenia i zapobiegają nadmiernemu naciskowi na osłabioną kość. Kule są zalecane zwłaszcza na etapach, gdy biodro wymaga szczególnego odpoczynku, aby uniknąć pogłębiania się deformacji.
Leczenie wyciągowe
W niektórych przypadkach, zależnie od wieku i stopnia zaawansowania choroby, stosuje się także leczenie wyciągowe, które pomaga utrzymać głowę kości udowej w odpowiedniej pozycji wewnątrz panewki stawu. Wyciąg może być prowadzony zarówno w szpitalu, jak i w warunkach domowych, pod nadzorem specjalisty.
Unikanie przeciążeń stawu biodrowego
Oszczędzanie biodra to kolejny kluczowy element terapii. Oznacza ono unikanie aktywności, które obciążają staw biodrowy, takich jak:
skakanie,
bieganie czy
inne intensywne sporty, które mogą pogorszyć stan kości.
Codzienne wsparcie i systematyczna kontrola lekarska podczas wizyty u ortopedy pozwalają dostosowywać terapię do postępów dziecka, zwiększając szanse na pełne wyzdrowienie i powrót do aktywności fizycznej bez operacji.
Życie z chorobą Perthesa u dziecka – na co powinni przygotować się rodzice?
Życie z chorobą Perthesa wymaga od dziecka i jego rodziny wyjątkowej cierpliwości oraz wsparcia na każdym etapie leczenia. Jako ortopeda chciałbym podkreślić, że najważniejsze jest wzięcie pod uwagę ewentualności wydłużania się czasu leczenia i rekonwalescencji.
Warto również przygotować się na okres ograniczenia aktywności fizycznej, czyli na to, co dla młodego i pełnego energii pacjenta może być szczególnie trudne. Zachęcam więc do szukania różnych sposobów spędzania czasu (gry planszowe, czytanie książek, zajęcia plastyczne).
Choroba Perthesa często wymaga również regularnych wizyt u ortopedy oraz sesji fizjoterapii, które pomogą wzmocnić mięśnie i zachować elastyczność stawu biodrowego. Dla wielu dzieci to nowe doświadczenie, ale rodzic może być cennym wsparciem, pomagając dziecku czuć się pewnie i komfortowo w czasie tych wizyt.
Na co dzień zalecam także dbanie o odpowiednią wagę dziecka, aby nie przeciążać stawu biodrowego. Dobrze zbilansowana dieta i zachowanie równowagi w aktywności fizycznej mogą wspierać proces leczenia i regeneracji kości.
Jałowa martwica kości udowej u dzieci – podsumowanie
Choroba Perthesa nie oznacza końca dziecięcych marzeń o swobodnym ruchu i zabawie. Dzięki współczesnym metodom leczenia i specjalistycznej opiece medycznej większość dzieci wraca do pełnej sprawności, a wczesne wykrycie choroby daje szansę na uniknięcie poważnych komplikacji w przyszłości.
Dla rodziców może to być czas wyzwań, ale też nauki o sile regeneracji młodego organizmu i możliwości wsparcia go w procesie zdrowienia. Dzięki właściwej opiece i rehabilitacji dzieci z jałową martwicą głowy kości udowej mają szansę prowadzić aktywne, pełne życia dorosłe.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czy choroba Perthesa zawsze wymaga operacji? Nie, operacja nie jest konieczna w każdym przypadku. W wielu przypadkach chorobę można leczyć zachowawczo, stosując rehabilitację i specjalne metody odciążania stawu biodrowego. Leczenie operacyjne rozważa się głównie wtedy, gdy istnieje ryzyko znacznej deformacji stawu lub gdy inne metody nie przynoszą oczekiwanych efektów.
Jak długo trwa proces leczenia? Proces leczenia choroby Perthesa trwa zwykle od dwóch do czterech lat, w zależności od etapu choroby i indywidualnego tempa regeneracji kości. Mimo długiego przebiegu, leczenie jest etapowe i dostosowane do aktualnych potrzeb dziecka. Wsparcie medyczne oraz rehabilitacja odgrywają kluczową rolę w procesie powrotu do zdrowia.
Czy dziecko może uprawiać sport po wyleczeniu? Tak, po zakończonym leczeniu większość dzieci może wrócić do aktywności fizycznej. Ważne jest jednak stopniowe wprowadzanie sportu i wcześniejsza konsultacja z lekarzem, aby upewnić się, że staw biodrowy jest wystarczająco stabilny. Odpowiednie przygotowanie pomaga w pełnym, bezpiecznym powrocie do sportu.
Jakie są szanse na pełne wyleczenie? Szanse na pełne wyleczenie są wysokie, zwłaszcza jeśli choroba zostanie wcześnie wykryta i odpowiednio leczona. U młodszych dzieci kości regenerują się szybciej i skuteczniej. Mimo to, u niektórych dzieci mogą pozostać drobne zmiany w kształcie stawu, które zwykle nie wpływają na codzienną aktywność.
Czy choroba może powrócić? Choroba Perthesa jest schorzeniem jednorazowym, związanym z okresem rozwoju kostnego, więc na ogół nie nawraca po zakończeniu leczenia. Raz wyleczony staw biodrowy nie powinien ponownie przechodzić przez ten proces. Jednak skutki przebytej choroby mogą ujawnić się w późniejszym życiu, gdyż możliwe, że po przebytym leczeniu pozostaną drobne deformacje, które mogą wpływać na kondycję stawu.
Bibliografia
Grzegorzewski A. (i in.), Obustronna choroba Perthesa, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2004; 6 (5): 567-574.
Kandzierski G., Uwagi o na temat etiopatogenezy choroby Perthesa; własna hipoteza na podstawie badań doświadczalnych, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2004; 6 (5): 553-560.
Radło W., Sułko J., Kotulski D., Wyniki leczenia zachowawczego dzieci z chorobą Perthesa, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2004; 6 (5): 589-594.
Specjalizuję się w ortopedii i traumatologii. Regularnie wykonuję USG narządu ruchu. Moim celem jest jak najmniej inwazyjny oraz szybki powrót do pełnego zdrowia u pacjentów. Pracuję w Szpitalu Zachodnim w Grodzisku Mazowieckim koło Warszawy. Pacjentów przyjmuję w gabinecie prywatnym na warszawskim Ursusie oraz w kilku innych poradniach. Zachęcam do bezpośredniego kontaktu - tel. 796-995-486 lub mailowo. Więcej na mój temat przeczytają Państwo w zakładce O mnie.
