Eksperci z The Spine Center of Louisiana w Baton Rouge twierdzą, że dyskopatia kręgosłupa może dotyczyć ok. 40% dorosłych po ukończeniu 40. roku życia i nawet 80% seniorów w wieku 80. lat. Ponadto, niezależnie od wieku, zwyrodnienie krążków międzykręgowych bywa przez długi czas bezobjawowe. A co, jeśli dyskopatia zaczyna boleć? Czy każda degeneracja oznacza operację? W tym artykule wyjaśniam, jakie są jej przyczyny i objawy, a także – kiedy dyskopatia krążka międzykręgowego wymaga zabiegu, a kiedy mniej inwazyjnych metod i… cierpliwości.
Spis treści
Dyskopatia kręgosłupa – co to jest?
Dyskopatia kręgosłupa – wbrew pozorom – nie jest tylko przepukliną dysku. Obejmuje ona różne rodzaje zmian zwyrodnieniowych w obrębie krążka międzykręgowego, w tym dehydratację i sekwestrację dysku.
Etapy rozwoju dyskopatii kręgosłupa
Dyskopatia nie rozwija się z dnia na dzień – to proces postępujących zmian zwyrodnieniowych krążka międzykręgowego, który może trwać miesiące lub lata. Wyróżniamy kilka jej etapów:
Degeneracja i dehydratacja. Najpierw są to postępujące mikropęknięcia pierścienia włóknistego, wynikające z przeciążeń i zmniejszonej odporności dysku. Następnie dochodzi do odwodnienia jądra miażdżystego, które powoduje utratę elastyczności i sprężystości krążka międzykręgowego, zmniejszając jego zdolność do amortyzacji obciążeń.
Protruzja (wypuklina) – polega na przesuwaniu się jądra miażdżystego w kierunku osłabionej części pierścienia włóknistego. Struktura pierścienia pozostaje jednak nienaruszona.
Prolapsja – dochodzi w niej do uszkodzenia kilku warstw pierścienia włóknistego, ale przy zachowaniu ciągłości jego ostatniej warstwy.
Ekstruzja (przepuklina) – dochodzi do przerwania ciągłości pierścienia włóknistego, a jądro miażdżyste wydostaje się poza obręb krążka międzykręgowego. Przepuklinie często towarzyszą objawy neurologiczne.
Sekwestracja – to najbardziej zaawansowany etap uszkodzenia krążka międzykręgowego. Fragment jądra miażdżystego odrywa się całkowicie i przemieszcza do kanału kręgowego, co może prowadzić do silnych dolegliwości bólowych i zaburzeń neurologicznych.
Pamiętajmy, że nie u każdego rozwój dyskopatii obejmuje wszystkie etapy. U części pacjentów zmiany zatrzymują się na etapie wypukliny i nie powodują większych dolegliwości. U innych może rozwinąć się pełnoobjawowa przepuklina, a tylko niewielki odsetek przypadków kończy się sekwestracją.
Dyskopatia szyjna, dyskopatia piersiowa i dyskopatia lędźwiowa – jak często występuje?
Dyskopatia lędźwiowa to najczęstsza postać zwyrodnienia krążków międzykręgowych, stanowiąca nawet 63% wszystkich przypadków [9]. Zmiany najczęściej dotyczą poziomów L4–L5 oraz L5–S1 (95% przypadków) [10]. Wynika to z fizjologii ruchu: odcinek lędźwiowo-krzyżowy przenosi ciężar całej górnej połowy ciała, a jego budowa i zakres ruchomości czynią go szczególnie podatnym na przeciążenia. Okazuje się też, że degeneracja krążka międzykręgowego stanowi aż 40% wszystkich przyczyn bólu kręgosłupa lędźwiowego [7].
Podobna zależność dotyczy także dolnego odcinka szyjnego na poziomie C6–C7 i C5–C6. Właśnie tam, w miejscach krzywizn o zwiększonej ruchomości, krążki międzykręgowe narażone są na największe naprężenia i naciski.
Najrzadziej występującą jest dyskopatia piersiowa. Według niektórych źródeł naukowych stanowi ona zaledwie 0,25–1% wszystkich dyskopatii [13].
Dyskopatia kręgosłupa – przyczyny
Wiek i związane z nim naturalnie występujące procesy degeneracyjne kręgosłupa, regularnie i długotrwale przyjmowana nieprawidłowa postawa ciała, a także predyspozycje genetyczne służą stopniowemu zużyciu krążków międzykręgowych. W dłuższej perspektywie sprężystość i nawodnienie dysków zmniejszają się, a regularne obciążenia kręgosłupa prowadzą do wiotczenia pierścienia włóknistego. Przy tak osłabionej strukturze pierścienia bardzo łatwo jest więc o przerwanie jego ciągłości pod wpływem np. dźwignięcia ciężkiego przedmiotu i następnie stopniowe przemieszczanie się krążka poza granice kręgu.
Częste dźwiganie i przeciążenia mogą powodować uszkodzenia więzadeł i mięśni, a także sprzyjać konfliktowi korzeniowo-dyskowemu. Jest to stan, w którym krążek międzykręgowy uciska nerwy. Okazuje się, że przepuklina kręgosłupa jest najczęstszą przyczyną (w 90%) konfliktu korzeniowo-dyskowego w odcinku lędźwiowo-krzyżowym, który wywołuje objawy rwy kulszowej [1].
Inne czynniki sprzyjające dyskopatii kręgosłupa to:
uraz kręgosłupa,
otyłość i nadwaga,
siedzący tryb życia,
palenie tytoniu.
Dyskopatia kręgosłupa – objawy
Dyskopatia kręgosłupa może być bezobjawowa, mimo jej wykrycia przez MRI (rezonans magnetyczny). Potwierdza to przegląd 33 artykułów opisujących wyniki badań obrazowych pt. „Systematic literature review of imaging features of spinal degeneration in asymptomatic populations„. Czytamy w nim, że częstość bezobjawowego zwyrodnienia kręgosłupa wzrasta wraz z wiekiem – z 37% u osób w wieku 20 lat do 96% u osób 80-letnich. Podobna tendencja dotyczy przepukliny [12].
Dyskopatia szyjna – objawy
Dyskopatia w odcinku szyjnym kręgosłupa najczęściej objawia się bólem karku i ograniczeniem ruchomości szyi, szczególnie przy odchylaniu głowy do tyłu, skrętach lub długotrwałym utrzymywaniu jednej pozycji. U części pacjentów ból promieniuje w dół – do barku, ramienia, a czasem aż do palców dłoni. Objawy te znane jako rwa barkowa lub rwa ramienna, są związane z uciskiem korzeni nerwowych i określane jako radikulopatia szyjna.
W zależności od poziomu uszkodzenia krążka międzykręgowego, dolegliwości mogą się różnić:
przy dyskopatii na poziomie C5/C6 często występuje ból i mrowienie promieniujące do kciuka i palca wskazującego, a także osłabienie mięśni zginających ramię (np. bicepsa),
na poziomie C6/C7 ból i zaburzenia czucia mogą obejmować palec środkowy i serdeczny, a osłabienie dotyczy mięśnia trójgłowego ramienia (tricepsa).
Dodatkowo, pacjenci mogą zgłaszać w wywiadzie:
sztywność karku,
uczucie ciągłego napięcia mięśniowego w obrębie szyi i ramion,
bóle głowy rozpoczynające się w okolicach potylicy i promieniujące ku skroniom,
trudności z chwytaniem drobnych przedmiotów lub utrzymaniem przedmiotów w palcach (w bardziej zaawansowanych przypadkach).
Dyskopatia piersiowa – objawy
Dyskopatia piersiowa może prowadzić do często mylących objawów. Lokalizacja krążków międzykręgowych w obrębie klatki piersiowej sprawia, że symptomy mogą przypominać dolegliwości sercowe, oddechowe, a nawet brzuszne.
Objawy miejscowe:
ból w odcinku piersiowym, nasilający się przy ruchach tułowia lub długotrwałym staniu,
tkliwość i bolesność uciskowa wyrostków kolczystych,
ograniczenie ruchomości kręgosłupa piersiowego, szczególnie podczas rotacji i skłonów,
utrudnione, ograniczone oddychanie – zwłaszcza przy głębokim wdechu,
wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych.
Dolegliwości neurologiczne:
ból opasujący – promieniujący od kręgosłupa w kierunku żeber, przypominający neuralgię międzyżebrową (drętwienie, mrowienie i zaburzenia czucia w obrębie klatki piersiowej),
w zaawansowanych przypadkach: osłabienie siły mięśniowej kończyn dolnych, zaburzenia chodu, objawy porażenne – np. niedowład nóg,
objawy tzw. mielopatii piersiowej – związane z uciskiem na rdzeń kręgowy przez duże przepukliny lub zmiany zwyrodnieniowe.
Objawy imitujące inne schorzenia:
ból w klatce piersiowej przypominający dolegliwości wieńcowe,
ból promieniujący do nadbrzusza, mylony z chorobami przewodu pokarmowego (np. kamicą pęcherzyka żółciowego),
uczucie duszności lub ograniczenia pracy klatki piersiowej, mimo braku chorób serca i płuc.
Dyskopatia lędźwiowa – objawy
Objawy miejscowe:
ból w dolnej części pleców (okolica lędźwiowa),
sztywność kręgosłupa, szczególnie po wstaniu rano lub po dłuższym siedzeniu,
trudność w schylaniu się, podnoszeniu przedmiotów, zakładaniu skarpet,
pogorszenie dolegliwości przy długotrwałym staniu, siedzeniu lub chodzeniu.
Objawy korzeniowe
Kiedy wypuklina lub przepuklina krążka międzykręgowego zaczyna uciskać na korzenie nerwowe, pojawiają się tzw. objawy korzeniowe – najczęściej w postaci rwy kulszowej. Są nimi:
ból promieniujący od pośladka wzdłuż tylnej części uda, łydki i do stopy,
ból zwykle jednostronny, nasilający się przy kaszlu, kichaniu lub napięciu mięśni brzucha,
drętwienie, mrowienie lub uczucie „prądu” w kończynie dolnej – najczęściej w obrębie stopy, palców, łydki,
osłabienie siły mięśniowej w nodze – trudność w zginaniu lub prostowaniu stopy.
Czy przepuklina kręgosłupa może się wchłonąć?
Ze statystyk przedstawionych w artykule naukowym pt. „Rational approach, technique and selection criteria treating lumbar disk herniations by oxygen–ozone therapy” [5] dowiadujemy się, że przepuklina dysku cofa się samoistnie u 2 na 3 pacjentów. Z kolei ostry ból ustępuje samodzielnie u 60-80% osób z przepukliną w ciągu od 6-12 tygodni od momentu, w którym wystąpił. Niestety dolegliwości związane z dyskopatią mogą nawracać, a wpływać może na to m.in. powrót do nieprawidłowego stylu życia.
Zwyrodnienie krążka międzykręgowego – diagnostyka
Diagnostyka dyskopatii kręgosłupa opiera się na połączeniu dokładnego wywiadu, badania fizykalnego oraz badań obrazowych.
Podczas wizyty lekarz ocenia:
charakter bólu (czy promieniuje, czy występują objawy neurologiczne),
ewentualne ograniczenie ruchomości kręgosłupa,
obecność objawów korzeniowych (np. poprzez objaw Lasegue’a),
napięcie mięśni przykręgosłupowych i ewentualne deformacje postawy.
Dyskopatia kręgosłupa – badania obrazowe
W przypadku badań obrazowych za złoty standard w diagnostyce zmian zwyrodnieniowych krążków międzykręgowych uznawany jest MRI. Umożliwia ocenę:
stopnia odwodnienia (dehydratacji) krążka,
obecności i rozmiaru wypukliny lub przepukliny,
ucisku na korzenie nerwowe lub rdzeń kręgowy,
współistniejących zmian zwyrodnieniowych stawów międzywyrostkowych czy więzadeł.
Rezonans magnetyczny charakteryzuje się wysoką czułością, ale niską swoistością. Oznacza to, że choć bardzo dokładnie pokazuje nawet niewielkie zmiany strukturalne, nie wszystkie z nich muszą mieć znaczenie kliniczne. U wielu osób bezobjawowych można wykryć wypukliny, które nie powodują bólu, dlatego tak ważna jest korelacja wyników obrazowania z objawami pacjenta.
Inne badania obrazowe, które może zlecić ortopeda to:
RTG kręgosłupa – pozwala na ocenę ogólnej budowy kręgosłupa, obecności osteofitów, zwężenia przestrzeni międzykręgowej, zaburzeń osi. Nie uwidacznia jednak bezpośrednio samego krążka.
Tomografia komputerowa (TK) – wykorzystywana w przypadkach, gdy MRI jest przeciwwskazany (np. przy rozruszniku serca). Dobrze pokazuje zmiany kostne i zwężenia kanału kręgowego, ale gorzej obrazuje tkanki miękkie.
EMG (elektromiografia) – pomocna przy podejrzeniu ucisku na korzenie nerwowe. Pozwala ocenić, czy dochodzi do zaburzeń przewodnictwa nerwowego.
Dyskopatia – metody leczenia zachowawczego
Leczenie zachowawcze można uznać za pierwszy etap terapii dyskopatii, który w wielu przypadkach jest skuteczny i pozwala na uniknięcie interwencji chirurgicznej.
W przypadku dyskopatii kręgosłupa duże znaczenie ma:
redukcja masy ciała (u pacjentów z nadwagą),
korygowanie postawy ciała i przywrócenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa za pomocą ćwiczeń,
unikanie przeciążeń, w tym regularna zmiana pozycji podczas pracy siedzącej.
Elementem leczenia zachowawczego jest również farmakoterapia w postaci leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, a także fizjoterapia – kinezyterapia, fizykoterapia, odnowa biologiczna, masaż, a także terapia manualna (np. techniki drenujące obrzęk wokół korzenia nerwowego).
Zastrzyki nadtwardówkowe w leczeniu dyskopatii kręgosłupa
Zastrzyki nadtwardówkowe są wskazane u pacjentów z objawową (ale nie mocno zaawansowaną) wypukliną lub przepukliną, która uciska korzenie nerwowe i powoduje stan zapalny oraz obrzęk wokół nerwu. Bardzo dobrze sprawdzą się więc przy rwie kulszowej i rwie barkowej wywołanymi dyskopatią. Celem iniekcji jest:
wypłukanie substancji zapalnych,
odbarczenie nerwu,
zmniejszenie bólu poprzez zablokowanie przewodnictwa bólowego.
Najważniejszą zaletą zastrzyków nadtwardówkowych jest możliwość wprowadzenia za ich pośrednictwem leków przeciwzapalnych i znieczulających bezpośrednio do miejsca bólowo-zapalnego. Precyzja ta jest możliwa dzięki kontroli fluoroskopii. Ponadto iniekcje mogą opóźnić przeprowadzenie bardziej inwazyjnych metod, a także umożliwić rozpoczęcie fizjoterapii.
Według jednego z najnowszych przeglądów naukowych z 2024 r., zastrzyki nadtwardówkowe w przypadku rwy kulszowej spowodowanej dyskopatią lędźwiową działają najskuteczniej w okresie 3 i 6 miesięcy po podaniu [2]. Niektóre źródła podają, że skuteczność zastrzyków wynosi średnio nawet 80% [4].
Dyskopatia kręgosłupa – leczenie operacyjne
Leczenie operacyjne dyskopatii jest wskazane wówczas, gdy obraz kliniczny pacjenta pokrywa się z wynikiem obadań obrazowych, które wskazują na ucisk nerwu przez przepuklinę.
W odcinku lędźwiowym operację można więc rozważać np. wówczas, gdy nasilone objawy rwy kulszowej (zaburzenia czucia i siły mięśni, a nawet funkcji zwieraczy) utrzymują się więcej niż 6–8 tygodni. Z kolei podstawą rozważenia zabiegu operacyjnego w dyskopatii piersiowej jest m.in. mielopatia piersiowa.
Operacja polega najczęściej na mikrodiscektomii lub discektomii, czyli usunięciu krążka międzykręgowego. Aby zachować ruchomość segmentu kręgosłupa w niektórych przypadkach wszczepia się protezę dysku. A jeśli zostaje stwierdzona niestabilność kręgosłupa mocowane są śruby i pręty stabilizacyjne. Discektomię odcinka piersiowego najlepiej jest wykonać w dostępnie tylno-bocznym, czyli przez nasady łuków kręgów, aby zmniejszyć ryzyko uszkodzenia rdzenia kręgowego.
Po operacji dolegliwości bólowe mogą się znacznie zmniejszyć, a także może poprawić się stan funkcjonalny. Według badań pt. ,,Stan funkcjonalny pacjentów poddanych leczeniu operacyjnemu z powodu dyskopatii odcinka lędźwiowego kręgosłupa” suma natężenia bólu wg skali VAS obniżyła się z 13 do 6 pkt [3].
Dyskopatia a nieobecność w pracy – co mówią statystyki?
Zwyrodnienie kręgosłupa wciąż jest powodem absencji w pracy. Według raportu danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych [14] pt. „Ranking 10 jednostek chorobowych generujących największą liczbę zaświadczeń lekarskich wystawionych z tytułu choroby własnej w 2020 r.„, zaburzenia korzeni rdzeniowych i splotów nerwowych (G54) stanowiły powód 7,3% wszystkich zwolnień lekarskich. Nie podano przyczyny tych zaburzeń, jednak z pewnością można domniemać, że jedną z nich mogła być dyskopatia. Ponadto zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa (ICD M47) były powodem 1,8% wszystkich zwolnień lekarskich u mężczyzn, a inne choroby krążka międzykręgowego (ICD M51) – 2% zwolnień.
Dyskopatia kręgosłupa szyjnego, lędźwiowego i piersiowego – przyczyny, diagnostyka i leczenie – podsumowanie
Nowoczesne podejście do leczenia dyskopatii opiera się na edukacji pacjenta, wczesnej aktywizacji, racjonalnej farmakoterapii i dobrze zaplanowanej fizjoterapii. W przypadku ubytków neurologicznych lub braku poprawy, warto rozważyć zastrzyki nadtwardówkowe lub klasyczną chirurgię.
B. W. Koes, Diagnosis and treatment of sciatica, BMJ 2007, 334(7607), s. 1313–1317.
J. Zhang i in., Efficacy of epidural steroid injection in the treatment of sciatica secondary to lumbar disc herniation: a systematic review and meta-analysis, Front Neurol. 2024, s. 1–11.
M. Kołpa i in., Stan funkcjonalny pacjentów poddanych leczeniu operacyjnemu z powodu dyskopatii odcinka lędźwiowego kręgosłupa, Pielęgniarstwo XXI wieku 2015, 4(53), s. 50–54.
M. Kwaśnicki, Epidural injections in the treatment of radicular syndrome and chronic lower back pain in degenerative-dystrophic spine damage, Georgian Med News 2022, 331, s. 109–115.
M. Muto i in., Rational approach, technique and selection criteria treating lumbar disk herniations by oxygen–ozone therapy, Interv Neuroradiol. 2016, 22(6), s. 736–740.
M. Szapala, A. Skorupińska, K. Kostorz, Występowanie zespołów bólowych kręgosłupa – przyczyny i leczenie, Pomeranian J Life Sci 2017, 63(3), s. 41–47.
M. Zawadka, P. Gawda, Bóle odcinka lędźwiowego kręgosłupa a zmiany zwyrodnieniowe, Geriatria 2017, 11, s. 56–65.
N. Boos, M. Aebi, Choroby kręgosłupa. Tom 1. Medipage, Warszawa 2016
N. Walkowiak, Dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa,
P. Kozłowski i in., Ocena częstości występowania bólu kręgosłupa oraz stylu i jakości życia wśród osób z bólem kręgosłupa, Journal of Education, Health and Sport 2016, 6(6), s. 329–336.
The Spine Center of Louisiana, How Common is Degenerative Disc Disease?, 27.06.2020, www. spinecenterla.com/how-common-is-degenerative-disc-disease/?utm_source=chatgpt.com, dostęp: 27.03.2025.
W. Brinjikji i in., Systematic literature review of imaging features of spinal degeneration in asymptomatic populations, AJNR Am J Neuroradiol 2015, 36(4), s. 811–816.
W. Jarmundowicz, Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa piersiowego wyzwanie dla neurochirurgii, Polski Przegląd Neurologiczny 2010, 6(2), s. 70–74.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Raport o absencji chorobowej, Departament Statystyki I Prognoz Aktuarialnych 2021.
