Koślawość kolan – przyczyny i leczenie wady u dorosłych i dzieci

Koślawość kolan to wada postawy występująca zarówno u dorosłych, jak i u dzieci oraz młodzieży. Polega na nieprawidłowym ustawieniu stawów kolanowych, które znajdują się zbyt blisko linii pośrodkowej ciała. Choć do pewnego wieku możemy mówić o fizjologicznej koślawości kolan, to jeśli wada się utrzymuje, należy rozważyć konsultację z ortopedą. Z tego artykułu dowiesz się, na czym dokładnie polega koślawość kolan i jak przebiega leczenie tej wady u dorosłych i dzieci.

Czym są koślawe kolana?

Prawidłowe ustawienie kolan (ale również innych części ciała) wyznacza linia pośrodkowa. Linia pośrodkowa przebiega dokładnie przez środek, dzieląc ciało na prawą i lewą część. W prawidłowych warunkach stawy kolanowe znajdują się w tej samej odległości od linii po stronie wewnętrznej i zewnętrznej. Znaczne różnice mogą zwiastować wadę postawy.

Koślawość kolan to wada kończyn dolnych, którą należy zdiagnozować kompleksowo, a nie tylko na podstawie ustawienia stawów kolanowych. Zaangażowane są w nią również inne części ciała, a mianowicie uda, podudzia i stopy. Jak rozpoznać koślawe kolana? Zauważysz jednoczesne:

• zbliżenie się do siebie kolan i ud,
• odchylenie podudzi na zewnątrz,
• nadmierne oddalenie kostek bocznych (więcej niż 5 cm).

Ten charakterystyczny obraz koślawości stawów kolanowych mówi o nieprawidłowym ustawieniu kości udowej względem kości piszczelowej, a więc zaburzeniu osi kończyn dolnych. Skrzywienie kolan ma różne przyczyny, o czym dowiesz się już za chwilę.

Koślawość kolan u dorosłych i dzieci – przyczyny

Przyczyny koślawości kolan u dzieci to przede wszystkim:

• bardzo szybki wzrost kończyn dolnych który przeważa nad rozwojem wytrzymałości aparatu mięśniowo-więzadłowego,
• nadwaga lub otyłość powodujące otłuszczenie stóp i znaczne przeniesienie ciężaru ciała do środka ciała,
• wady stóp,
• urazy lub złamania wraz z nieprawidłowym zrośnięciem kości,
• przeciążenia kończyn dolnych związane m.in. ze zbyt szybką pionizacją dziecka,
• krzywica, czyli choroba kości powodująca zaburzenia w rozwoju kości i stawów.

Dużą rolę w utrzymywaniu się nieprawidłowego ustawienia stawów kolanowych odgrywa brak równowagi w napięciu mięśni. Mięśnie znajdujące się po stronie przyśrodkowej są rozciągnięte i osłabione, a po bocznej – skrócone i napięte.

Przyczyny kolan koślawych u dorosłych tkwią również w złej technice ruchów podczas aktywności sportowej. Wykonywanie przysiadów kierując kolana do środka lub jazda na rowerze z podobnym ustawieniem stawów kolanowych może nasilać wadę i pogłębić problemy układu mięśniowo-więzadłowego. Również uprawianie sportów takich jak łyżwiarstwo, narciarstwo i jazda na rolkach wymusza dośrodkowe zbliżanie się kolan.

Koślawe kolana u dzieci – czy to normalne?

Intensywny rozwój dziecka w okresie przedszkolnym może wiązać się z zaburzeniami w ustawieniu poszczególnych części ciała względem linii środkowej. Jest to uznawane za właściwość rozwojową, ponieważ ciało dziecka potrzebuje czasu, aby wykształcić stabilność, równowagę i wytrzymałość mięśniową. Fizjologiczna koślawość kolan pojawia się w ok. 2-3 roku życia i nie powinna budzić niepokoju, aż do wieku 5 lat. Pod koniec okresu przedszkolnego i na początku szkolnego warto dokładniej przyjrzeć się ustawieniu stawów kolanowych oraz stóp.

Jeśli fizjologiczna koślawość kolan utrzymuje się, gdy dziecko chodzi już do szkoły, zalecam konsultację z ortopedą dziecięcym. Jest to szansa na skrócenie czasu leczenia, a w przyszłości na uniknięcie operacji w wieku dorosłym. Warto wiedzieć, że koślawość kolan u dzieci może pociągać ze sobą rozwój innych wad takich jak stopa płasko-koślawa. Nic dziwnego, ponieważ nieprawidłowe ustawienie struktur na jednym poziomie wpływa negatywnie na całą sylwetkę.

Rodzice dzieci bardzo często pytają mnie, czy można wyleczyć koślawe kolana u dziecka. Jak najbardziej, jednak pod warunkiem, że wcześnie zareagują na problem. Regularne kontrole zarówno u ortopedy, jak i fizjoterapeuty już od 6 roku życia, a także wcześnie wdrożone ćwiczenia korekcyjne mogą wyrównać dysbalans mięśniowy i całkowicie zniwelować krzywe nóżki u dziecka.

Koślawość kolan – objawy

Anatomiczne objawy kolan koślawych to:

• przerost kłykcia przyśrodkowego kości udowej i zahamowanie wzrostu kłykcia bocznego, co przyczynia się do asymetrii wielkościowej w obrębie stawu kolanowego;
• dysbalans napięciowy aparatu więzadłowego, polegający na skróceniu więzadła pobocznego strzałkowego i rozciągnięciu więzadła pobocznego piszczelowego;
• dysbalans napięciowy aparatu mięśniowego – przykurcz mięśnia dwugłowego uda i pasma biodrowo-piszczelowego na całej długości oraz rozciągnięcie mięśni: półbłoniastego, półścięgnistego, krawieckiego i głowy przyśrodkowej czworogłowego uda;

Objawy kolan koślawych, które polegają na nierównowadze wśród napięć tkanek miękkich, mogą prowadzić do szybszego przeciążania kolan i odczuwania bólu przez pacjenta.

Diagnostyka koślawości kolan – na czym polega?

Diagnostyka kolan koślawych polega przede wszystkim na ocenie postury ciała. Pod uwagę brane jest ustawienie stóp, podudzi i kolan, a także kości udowej. Badanie wzrokowe sylwetki odbywa się również podczas chodu pacjenta, aby ocenić sposób obciążania kończyny.

Podczas wizyty zostaje zlecone wykonanie badania RTG posturalnego kończyn dolnych od poziomu miednicy do stóp, które służy wyliczeniu kąta koślawości. To bardzo pomocne badanie, które pozwala stwierdzić stopień zaawansowania wady.

Koślawe kolana – jak leczyć? Rehabilitacja w koślawości kolan

Metody leczenia koślawości u dzieci po 7. roku życia opierają się na rehabilitacji korekcyjnej, a więc przede wszystkim na indywidualnie dobranych ćwiczeniach. Bardzo ważna jest korekcja ewentualnego płaskostopia i zaopatrzenie dziecka w prawidłowe obuwie. Buty zawierające tzw. supinacyjny obcas Thomasa wykorzystywane są w profilaktyce i kompleksowym leczeniu koślawości stawów kolanowych. Dzięki podniesieniu wewnętrznej części obcasa, przyśrodkowa krawędź stopy unosi się, a ciężar zostaje przeniesiony na zewnątrz.

U młodzieży – szczególnie aktywnej sportowo – istotną rolę odgrywa prawidłowe wykonywanie przysiadów czy ustawienie kolan podczas jazdy na rowerze. W wieku nastoletnim nie da się jednak całkowicie zapobiec rozwojowi wady stawów kolanowych ze względu na uprawianie wielu sportów, które do tego doprowadzają. Zwracam tutaj uwagę na regularne wizyty u ortopedy i fizjoterapeuty.

A jak leczyć koślawość kolan u dorosłych? Leczenie nieinwazyjne polega na wykorzystaniu różnych metod fizjoterapii, m.in.

• rozluźnieniu spiętych mięśni i więzadeł,
• wzmocnieniu osłabionych tkanek miękkich za pomocą ćwiczeń,
• kinesiotapingu,
• nauce prawidłowego obciążania i ustawiania kończyn podczas chodu i aktywności sportowych,
• wykorzystanie wkładek ortopedycznych razem z konsultacją ortopedyczną.

Koślawość kolan – leczenie operacyjne

Jeśli koślawość kolan u dorosłych wynosi więcej niż 10 stopni odchylenia, można rozważyć operację. Gdy wartość ta jest niższa, zalecałbym skupienie się wyłącznie na rehabilitacji, pracy nad balansem napięciowym oraz prawidłowym wykonywaniu ćwiczeń sportowych. Oczywiście operacja nie jest rozwiązaniem dla dzieci – w ich przypadku zwracam szczególną uwagę na istotę fizjoterapii korekcyjnej.

Metoda leczenia koślawości kolan drogą inwazyjną polega na wykonaniu osteotomii, czyli operacyjnym przecięciu kości piszczelowej i ustawieniu jej w osi kończyn dolnych. Przecięcie wykonuje się najczęściej pod kolanem (osteotomia podkolanowa). Obie części kości są ze sobą zespolone za pomocą śrub lub tytanowych płytek stabilizujących.

Osteotomia jest wymagającym zabiegiem i wysoce ingerującym w aparat ruchu. Decyzja o operacji powinna być podjęta w szczególnych wypadkach, np. gdy wada uniemożliwia normalne funkcjonowanie na co dzień. Oprócz tego kwalifikacją do zabiegu jest ocena postawy ciała oraz badania obrazowe w postaci rezonansu magnetycznego i RTG.

Rekonwalescencja po operacji koślawości – ile trwa?

Pionizacja pacjenta oraz pierwsze próby chodzenia o kulach odbywają się już następnego dnia po operacji. W przypadku każdej operacji, a tym bardziej osteotomii, bardzo ważny jest jak najszybszy powrót pacjenta do normalnego, codziennego funkcjonowania.

Od pierwszej doby po operacji istotną rolę odgrywa rehabilitacja pooperacyjna. Polega na delikatnych ćwiczeniach czynnych lub czynno-biernych (np. zgięcie i wyprost kolana samodzielnie lub z pomocą rehabilitanta), a w późniejszym czasie ćwiczeniach wzmacniających mięśnie pośladkowe i czworogłowe.

W czasie rekonwalescencji konieczne są regularne kontrole u ortopedy w celu oceny zrostu kości na podstawie badania RTG.

Bibliografia:

• • Boczne przyparcie rzepki – rozpoznanie, objawy i leczenie
  • Torbiel Bakera w gabinecie ortopedy – na czym polega diagnostyka i leczenie cysty kolana?
  • Haluksy (paluch koślawy) – przyczyny, leczenie operacyjne, ćwiczenia
  • Ortopeda – czym się zajmuje i co leczy? Lekarz od kości, stawów i mięśni szkieletowych