Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – objawy, przyczyny i metody leczenia

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) może budzić niepokój i mnóstwo pytań. Jak wyglądają pierwsze objawy? Czy choroba na pewno wymaga leczenia? Jak poradzić sobie na co dzień, gdy dolegliwości stawowe zaczynają sprawiać trudności? Ten artykuł pomoże Ci zrozumieć, czym jest RZS, co je powoduje i jakie są opcje leczenia. Znajdziesz tu również praktyczne wskazówki, jak zmniejszyć dyskomfort i zapobiec chorobie.

Reumatoidalne zapalenie stawów – co to jest i kto jest narażony najbardziej?

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to choroba autoimmunologiczna. W jej przebiegu układ odpornościowy – zamiast chronić organizm – zaczyna atakować własne tkanki, w tym przede wszystkim błonę maziową w stawach. Skutkiem tej autoagresji jest stan zapalny, który powoduje ból, obrzęk i sztywność stawów. W dłuższej perspektywie może prowadzić do trwałych uszkodzeń stawów i ograniczenia ich funkcji.

W swoim gabinecie RZS najczęściej diagnozuję u osób między 30. a 50. rokiem życia. Bardzo często schorzenie to staje się nie tylko chorobą stawów. Postępująca i niekontrolowana choroba może wpływać na układ sercowo-naczyniowy i oddechowy, powodując:

• choroby serca,
• uszkodzenia płuc,
• anemię.

Pierwsze i późniejsze objawy RZS

Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów RZS, który pojawia się na samym początku choroby jest poranna sztywność stawów. Może utrzymywać się nawet ponad godzinę wraz z obrzękiem i bólem w małych stawach dłoni i stóp. Oprócz tego wielu pacjentów ma trudności z zaciskaniem pięści, chwytaniem przedmiotów czy wstawaniem z krzesła.

W miarę rozwoju choroby stawy stają się coraz bardziej zdeformowane i trwale ograniczone ruchowo. Na ich powierzchni pojawiają się guzki reumatoidalne, czyli niewielkie, twarde narośla pod skórą, najczęściej w okolicach stawów. Z czasem choroba zajmuje też większe stawy – kolana, biodra, ramiona.

RZS ma tendencje do manifestowania się w nietypowy sposób. Poniższe objawy są bardzo mylące i mogą (choć nie muszą) wskazywać na reumatoidalne zapalenie stawów. Powinny jednak zwrócić uwagę pacjenta, jeśli pojawiły się nagle:

• przewlekłe zmęczenie, które nie mija mimo odpoczynku,
• utrata masy ciała bez wyraźnego powodu,
• cyklicznie podwyższona temperatura ciała,
• suchość oczu i ust wynikająca z zespołu Sjögrena, który czasem towarzyszy RZS.

RZS – czynniki ryzyka – co przyczynia się do rozwoju choroby tkanki łącznej i czy możesz temu zapobiec?

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to choroba, której przyczyny wynikają z interakcji czynników:

• genetycznych,
• środowiskowych,
• immunologicznych.

Co powoduje RZS?

• Osoby, które posiadają warianty genów HLA-DR4 i HLA-DR1 są bardziej narażone na rozwój choroby. To nie oznacza, że RZS jest w 100% dziedziczne, ale obciążenie rodzinne może zwiększać ryzyko.
• W niektórych przypadkach infekcje bakteryjne lub wirusowe mogą być jednym z wyzwalaczy odpowiedzi autoimmunologicznej.
• Palenie papierosów to jeden z najbardziej udokumentowanych czynników ryzyka rozwoju RZS. Palenie wpływa na aktywację układu odpornościowego i sprzyja powstawaniu autoprzeciwciał anty-CCP, które są typowe dla RZS.
• Kobiety chorują częściej niż mężczyźni, co sugeruje, że hormony płciowe mogą odgrywać pewną rolę w rozwoju choroby.
• Nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko zachorowania, a także nasila objawy u osób, które już chorują na RZS.

Profilaktyka reumatoidalnego zapalenia stawów

Choć na genetykę nie mamy wpływu, istnieją sposoby, dzięki którym możesz zapobiec wystąpieniu RZS w innych obszarach:

1. Rzuć palenie – to jedna z najskuteczniejszych zmian, które możesz wprowadzić, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia choroby.
2. Dbaj o prawidłową masę ciała – otyłość obciąża stawy i sprzyja stanom zapalnym w organizmie.
3. Unikaj stresu przewlekłego – choć stres nie jest bezpośrednią przyczyną RZS, może osłabiać układ odpornościowy, sprzyjając rozwojowi chorób autoimmunologicznych.
4. Rób regularne badania i konsultacje lekarskie – jeśli w rodzinie występują przypadki RZS, warto być czujnym i zwracać uwagę na wszelkie niepokojące objawy.

Reumatoidalne zapalenie stawów – diagnostyka

Diagnostyka RZS opiera się na badaniach laboratoryjnych i obrazowych, a także wywiadzie lekarskim.

Jakie badania krwi wykonać przy podejrzeniu RZS?

Czynnik reumatoidalny (RF) to jedno z podstawowych oznaczeń w podejrzeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Jego podwyższony poziom jest częsty u pacjentów z RZS, choć może występować także w innych schorzeniach. Bardziej specyficzne są przeciwciała anty-CCP (ACPA), których obecność potwierdza autoimmunologiczne podłoże choroby i wskazuje na jej cięższy przebieg.

Moim pacjentom polecam również sprawdzić OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne), które odzwierciedlają aktywność choroby. Dodatkowo morfologia krwi może ujawnić niedokrwistość, która często towarzyszy RZS.

Reumatoidalne zapalenie stawów – badania obrazowe

Podstawowym badaniem obrazowym w diagnostyce RZS jest RTG (rentgen). Uwidacznia charakterystyczne dla RZS uszkodzenia w postaci nadżerek kostnych i zwężenia szpary stawowej.

W bardziej zaawansowanych przypadkach lub na wczesnym etapie, gdy zmiany w RTG mogą być niewidoczne, lekarz zleca ultrasonografię. To badanie pozwala wykryć obrzęk błony maziowej, wysięki stawowe i inne zmiany wskazujące na aktywny proces zapalny.

Rezonans magnetyczny (MRI) stosowany jest w skomplikowanych przypadkach, gdy konieczna jest dokładniejsza ocena uszkodzeń tkanek miękkich i kości.

Jak wygląda wizyta u ortopedy? Przykładowy przebieg konsultacji

Wizyta u ortopedy w kierunku diagnostyki RZS rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego. Lekarz pyta o rodzaj objawów, ich czas trwania oraz nasilenie. Ważne są również informacje o występowaniu chorób autoimmunologicznych w rodzinie oraz o stylu życia pacjenta.

Następnie ortopeda przeprowadza badanie fizykalne, oceniając:

• ruchomość stawów,
• obrzęk,
• bolesność,
• ewentualne deformacje.

W oparciu o wyniki badania może zlecić dodatkowe badania krwi lub badania obrazowe, takie jak RTG, USG czy rezonans magnetyczny, aby potwierdzić lub wykluczyć diagnozę.

W ramach kompleksowej opieki lekarz ortopeda może również polecić konsultację z fizjoterapeutą. Proponuje również stosowanie pomocy ortopedycznych i doradza w wyborze wkładek ortopedycznych, które poprawią komfort chodzenia i odciążą chore stawy.

Leczenie RZS – od leków po nowoczesne terapie

Walka z objawami RZS wymaga zarówno odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego, jak i systematycznej aktywności fizycznej. Dobrze dobrane domowe metody i ćwiczenia pozwalają zmniejszyć dolegliwości, poprawić ruchomość stawów i utrzymać ich sprawność.

Leki przeciwzapalne i przeciwbólowe

Leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) (np. ibuprofen, diklofenak) łagodzą ból i zmniejszają stan zapalny. Są skuteczne w krótkoterminowym łagodzeniu objawów, ale ich długotrwałe stosowanie wymaga ostrożności z powodu możliwych skutków ubocznych, takich jak uszkodzenie żołądka czy nerek.

Leki modyfikujące przebieg choroby (DMARDs)

DMARDs to podstawowe leki w terapii RZS, które hamują proces zapalny i spowalniają postęp choroby. Najczęściej stosowanym lekiem jest metotreksat, który skutecznie kontroluje aktywność choroby. DMARDs wymagają regularnego monitorowania, ponieważ mogą powodować skutki uboczne, takie jak zmiany w wynikach badań krwi lub problemy z wątrobą.

Iniekcje dostawowe

Iniekcje kortykosteroidowe w stawy to skuteczna metoda łagodzenia miejscowego stanu zapalnego i bólu. Działają dość szybko, ale mają ograniczony czas działania i nie mogą być stosowane zbyt często ze względu na ryzyko uszkodzenia stawu. Iniekcje stosuje się głównie w sytuacjach, gdy objawy są bardzo nasilone i wymagają szybkiego opanowania.

Leczenie biologiczne

Leki biologiczne to nowoczesna forma terapii, która precyzyjnie działa na konkretne elementy układu odpornościowego odpowiedzialne za stan zapalny. Przykładami są inhibitory TNF-alfa (np. adalimumab) czy inhibitory IL-6 (np. tocilizumab). Terapia biologiczna jest stosowana u pacjentów, u których tradycyjne DMARDs nie przyniosły wystarczających efektów.

W zaawansowanych przypadkach – operacja

W przypadku ciężkich deformacji lub uszkodzeń stawów, które nie reagują na leczenie farmakologiczne, konieczna może być operacja. Najczęściej wykonuje się zabiegi takie jak:

• endoprotezoplastyka (wymiana stawu),
• synowektomia (usunięcie zapalnie zmienionej błony maziowej),
• artrodeza (usztywnienie stawu).

Terapie wspomagające – fizjoterapia, dieta, pomoc psychologiczna

Fizjoterapia w RZS pomaga utrzymać prawidłową ruchomość stawów, wzmocnić mięśnie i zmniejszyć sztywność ciała. W jej ramach pacjenci mogą również korzystać z masażu, hydroterapii i technik relaksacyjnych, które dodatkowo łagodzą napięcie mięśniowe i poprawiają samopoczucie.

Spożywanie produktów bogatych w kwasy omega-3, takich jak tłuste ryby, siemię lniane czy orzechy, zmniejsza stan zapalny. Warzywa i owoce, szczególnie te bogate w antyoksydanty, wspierają regenerację organizmu i chronią organizm przed stresem oksydacyjnym. Z kolei unikanie przetworzonej żywności, cukrów prostych i tłuszczów nasyconych pomaga utrzymać ogólną równowagę organizmu. Warto zadbać także o odpowiednią suplementację witaminy D dla zdrowych kości i wsparcia odporności.

Pomoc psychologiczna jest istotna w radzeniu sobie z psychicznymi aspektami choroby przewlekłej, a więc stresem, obniżonym nastrojem i frustracją. Psycholog może pomóc w opanowaniu emocji i nauczyć technik radzenia sobie z negatywnymi myślami, a tym samym w zaakceptowaniu choroby i znalezieniu motywacji do prowadzenia aktywnego i szczęśliwego życia.

Życie z RZS – ćwiczenia i domowe sposoby. Jak wygrywać z chorobą każdego dnia?

Walka z objawami RZS wymaga zarówno odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego, jak i systematycznej aktywności fizycznej. Dobrze dobrane domowe metody i ćwiczenia pozwalają zmniejszyć dolegliwości, poprawić ruchomość stawów i utrzymać ich sprawność.

Domowe sposoby na łagodzenie objawów

Domowe zabiegi – np. ciepłe kąpiele i okłady – pomagają rozluźnić sztywne stawy i złagodzić ból. W przypadku obrzęków świetnie sprawdzają się chłodne kompresy. Masaż bolesnych miejsc z użyciem olejków eterycznych o działaniu rozgrzewającym, takich jak imbir czy lawenda, również może przynieść ulgę.

Zaopatrzenie ortopedyczne

Dobrze dobrane wkładki ortopedyczne pomagają odciążyć stawy stóp i kolan, zmniejszając ból podczas chodzenia. Ortezy czy stabilizatory na dłonie lub kolana wspierają stawy w trakcie codziennych aktywności, zapobiegając nadmiernemu przeciążeniu.

Przydatne mogą być również akcesoria ułatwiające chwytanie przedmiotów, np. ergonomiczne uchwyty czy otwieracze, które zmniejszają nacisk na stawy dłoni.

Ćwiczenia wspierające stawy w RZS

Jeśli cierpisz na reumatoidalne zapalenie stawów, pomocne mogą okazać się następujące ćwiczenia:

1. Spacer dłoni po ścianie. Stojąc przy ścianie, delikatnie „maszeruj” palcami w górę i w dół. To ćwiczenie poprawia ruchomość stawów dłoni i ramion.
2. Ugniatanie piłeczki. Ściskaj małą gumową piłeczkę w dłoni, aby wzmacniać mięśnie palców i poprawiać siłę chwytu.
3. Unoszenie pięt i palców na stojąco. Stojąc za krzesłem, opieraj dłonie na jego oparciu, unosząc na zmianę pięty i palce stóp. Ćwiczenie wzmacnia stawy skokowe i kolanowe.
4. Krążenia bioder w pozycji siedzącej. Siedząc na krześle, wykonuj delikatne ruchy biodrami w kółko, co poprawia ich elastyczność i zmniejsza sztywność.
5. Ćwiczenie z ręcznikiem. Zwiń ręcznik w rulon i połóż go na podłodze. Stojąc boso, łap ręcznik palcami stóp i podnoś go do góry – pomaga to wzmacniać mięśnie stóp i poprawiać elastyczność.

RZS to nie wyrok – zgłoś się do lekarza już przy pierwszych objawach!

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to choroba, która może być skutecznie kontrolowana, pod warunkiem że wystarczająco wcześnie poddasz się diagnozie. Pierwsze objawy, takie jak poranna sztywność, obrzęk i ból stawów, są ważnym sygnałem, że warto zgłosić się do lekarza. Ignorowanie tych symptomów może z kolei prowadzić do postępu choroby.

Jeśli zmagasz się z objawami, które mogą wskazywać na RZS, nie zwlekaj z decyzją o wizycie u lekarza. Jako lekarz specjalizujący się w ortopedii pomogę Ci postawić właściwą diagnozę oraz dobrać leczenie najlepiej dopasowane do Twojej sytuacji. Pamiętaj, że wczesna interwencja to podstawa skutecznego leczenia. Lista placówek, w których przyjmuję znajduje się w zakładce Kontakt.

FAQ – odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania przez pacjentów o reumatoidalnym zapaleniu stawów

1. Czy RZS zawsze prowadzi do niepełnosprawności? Nie, RZS nie musi prowadzić do niepełnosprawności, jeśli choroba zostanie wcześnie zdiagnozowana i odpowiednio leczona. Nowoczesne terapie, w tym leki modyfikujące przebieg choroby i terapie biologiczne, pozwalają skutecznie kontrolować stan zapalny i chronić stawy przed trwałymi uszkodzeniami.
2. Czy reumatoidalne zapalenie stawów może pojawić się u dzieci? Tak, u dzieci występuje postać reumatoidalnego zapalenia stawów, znana jako młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS). Objawy są podobne do tych u dorosłych, choć przebieg choroby i leczenie mogą się różnić. Wczesna diagnostyka i terapia są kluczowe, aby zapobiec powikłaniom i zapewnić dziecku prawidłowy rozwój
3. Jak długo można żyć z RZS? RZS nie skraca bezpośrednio długości życia, ale nieleczone może zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i innych powikłań, które mogą wpłynąć na zdrowie ogólne. Dzięki nowoczesnemu leczeniu wielu pacjentów żyje długo i aktywnie. Ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarskich i kontrolowanie choroby.
4. Czy zmiana klimatu/pogody może wpłynąć na objawy? U niektórych pacjentów zmiany pogody, takie jak spadki ciśnienia atmosferycznego czy wilgotność, mogą nasilać objawy, takie jak ból stawów. Mechanizm tego zjawiska nie jest do końca poznany, ale nie wpływa ono na postęp choroby.

Bibliografia

1. Głuszko P., Filipowisz-Sosnowska A., Tłustochowicz W., Rheumatoid arthritis, Reumatologia 2012, 50(2): 83-90.
2. Jura-Półtorak A., Olczyk K., Aktualne poglądy na etiopatogenezę reumatoidalnego zapalenia stawów, Ann. Acad. Med. Siles. 2011, 65(4): 51-57.
3. Olewicz-Gawlik A., Hrycaj P., Health-related quality of life among patients with rheumatoid arthritis – original results and short literature review, Reumatologia 2007, 45(6): 346-349.
4. Żuk B., Księżopolska-Orłowska K., Ochrona stawów w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Czynności dnia codziennego, Reumatologia 2009, 47(4): 193-201.

Przeczytaj też:

• 7 rzeczy, które szkodzą Twoim stawom – które z nich robisz? Jak zadbać o stawy?
• Wizyta u ortopedy prywatnie a na NFZ – czym się różni? Jak wygląda i ile kosztuje w 2025 roku?
• Konflikt udowo-panewkowy – wyrośla kostne w biodrze – przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie
• Budowa stawu kolanowego – anatomia kolana – powierzchnie stawowe, łąkotki, więzadła