Aby odpowiedzieć na pytanie kim i co leczy lekarz ortopeda, w pierwszej kolejności trzeba się zastanowić czym różni się ortopedia od innych specjalizacji. Najłatwiej powiedzieć, że ortopedia zajmuje się narządem ruchu. Tutaj na myśl przychodzą nam takie narządy jak oko – które również się “rusza”, szczęka z zębami czy choćby jelita. Jednakże do spektrum specjalizacji ortopedy należą narządy, które odpowiadają za przemieszczanie się człowieka lub poruszanie innymi przedmiotami. Mowa więc o kościach, stawach i całym ludzkim szkielecie wraz z przylegającymi do niego mięśniami. W poniższym tekście omawiam także proces diagnozowania oraz badania, które wykonuje ortopeda. Wyjaśniam także kim jest traumatolog – lekarz specjalista od urazów.
Spis treści
Czym zajmuje się ortopeda?
Z całą pewnością ortopeda zajmuje się tylko mięśniami szkieletowymi. Kłania się tutaj I rok studiów medycznych i histologia, czyli nauka o tkankach organizmu. Ze względu na budowę i spełniane funkcje w organizmie wyróżniane są trzy główne typy mięśni:
mięsień gładki,
mięsień szkieletowy (poprzecznie prążkowany),
mięsień sercowy (poprzecznie prążkowany serca).
Za ruch gałek ocznych odpowiadają również mięśnie szkieletowe okrężne (tak samo ust, odbytu).
Mimo to można podsumować, że jeśli występuje problem z uszkodzeniem mięśniowym to najbardziej wskazane wydaje się udanie do lekarza ortopedy traumatologa (oprócz nielicznych wyjątków wymienionych powyżej).
Oczywiście ortopeda będzie leczył nie tylko kulturystów czy zawodowych sportowców, u których urazy tzw. ścięgniste występują najczęściej (w tym najbardziej poważne uszkodzenia III stopnia, czyli całkowite zerwania przyczepów mięśniowych).
Wprost przeciwnie, jeszcze częściej zgłaszają się pacjenci prowadzący siedzący tryb życia. W tej grupie występują zarówno pracownicy biurowi/korporacyjni wykonujący pracę przed komputerem minimum 8 godzin w ciągu dnia przez minimum 5 dni w tygodniu.
Pojawiają się również osoby w podeszłym wieku i starsze, które z powodu wieku i/lub obecności schorzeń internistycznych swoją aktywność ograniczają do bezwzględnego minimum potrzebnego do zaspokojenia podstawowych potrzeb fizjologicznych.
W tej grupie pacjentów dominować będą zwyrodnienia, najczęściej dotyczące dużych stawów np.:
W obu grupach podstawowym problemem, z którym pacjent zapisze się na wizytę do lekarza rodzinnego lub bezpośrednio ortopedy, są bóle kręgosłupa. Z racji na działająca siłę grawitacji i słabsze przystosowanie ewolucyjne na I miejscu będzie ból odcinka kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego.
Patrząc na powyższy akapit dochodzimy do wniosku, że oprócz mięśni lekarz ortopeda zajmuje się dolegliwościami w obrębie stawów.
Czym jest staw w anatomii człowieka? Rodzaje i funkcje
Staw to ruchome połączenie elementów szkieletu. Wyróżniamy:
Staw prosty – połączenie dwóch kości (staw prosty np. staw ramienny – głowa k. ramiennej z panewką łopatki).
Staw złożony – więcej niż 2 kości – np. staw łokciowy (kość ramienna, kość promieniowa oraz kość łokciowa).
W dosłownie każdym stawie mamy do czynienia z chrząstką stawową. I właśnie ta struktura w pierwszej kolejności będzie ulegać zniszczeniu (=zwyrodnieniu).
Chrząstka stawowa ma umożliwić płynny ruch w stawie. Jest to możliwe dzięki jej niesamowitej “śliskości” zmniejszającej tarcie. Pełni również funkcję ochronną i amortyzującą. Grubość chrząstki waha się od 0,5 do 5 mm w największych stawach. Według obecnej wiedzy uszkodzona chrząstka stawowa nie jest w stanie się regenerować. Jest to bardzo ważna wiadomość, warta zapamiętania.
Ortopeda traumatolog w powszechnym odbiorze
Odnoszę wrażenie, że jednak lekarz ortopeda najbardziej kojarzony jest z kośćmi. W tym wypadku najczęściej myślimy i boimy się złamań kostnych. Jest to domena, którą zajmują się wyłącznie ortopedzi.
Ortopeda zwykle zajmuje się złamanymi kościami, zapaleniem stawów, guzami kości i innymi problemami, które dotyczą różnych części ciała. Ortopedzi współpracują również z fizjoterapeutami, aby opracować programy ćwiczeń dla pacjentów, którzy zostali poszkodowani w wyniku urazu fizycznego lub choroby.
Trauma z kolei w języku greckim znaczy tyle co uraz. Lekarz traumatolog przeprowadza leczenie pacjenta poczynając od zebrania wywiadu, poprzez wykonanie badania przedmiotowego, postawienie wstępnej diagnozy (w przypadku dobrego specjalisty już na tym etapie), po wykonanie badania obrazowego.
1. Zebranie wywiadu
Na tym etapie tzw. badanie podmiotowe w celu ustalenia na czym polegał uraz, kiedy się wydarzył? Należy spodziewać się pytań czy w przeszłości były problemy z daną okolicą ciała – urazy, bóle itp.? Dodatkowo – należy podać czy i na jakie choroby internistyczne się cierpi, jakie leki się przyjmuje, itp.
2. Wykonanie badania przedmiotowego
Badając przedmiot, czyli chorą okolicę, lekarz ortopeda czyni to poprzez dotknięcie, sprawdzenie bolesności palpacyjnej – miejscowa/rozlana; ocena czucia i ukrwienia.
Dodatkowo przeprowadza testy kliniczne oceniające funkcję poszczególnych elementów narządu ruchu. Testów jest cała masa, niemal zawsze z nazwiskiem twórcy np. test Thomsona opisywany w artykule o łokciu tenisisty (nie mylić z testem Thompsona, który jest arcyważnym testem w przypadku podejrzenia całkowite uszkodzenia ścięgna Achillesa).
W odróżnieniu od innych specjalizacji lekarz ortopeda nie ma potrzeby używania stetoskopu, czyli przyrządu do osłuchiwania serca czy jamy brzusznej.
Podobnie, przyjmowane leki przez pacjenta również nie są obiektem zainteresowań dla ortopedy. Chyba, że:
pacjent jest kwalifikowany do leczenia operacyjnego – wówczas ważne jest określenie czy przyjmuje leki przeciwkrzepliwe – leki te wydłużają czas krzepnięcia krwi, więc wiążą się z ryzykiem znacznego utraty krwi okołooperacyjnie. W tym wypadku są ściśle określone reguły w zależności od substancji czynnej leku związane z tym po jakim czasie chory może być bezpiecznie zoperowany. Dodatkowo ważne jest też określenie leków na cukrzycę, ponieważ również mogą uniemożliwić przeprowadzenie zabiegu w trybie pilnym, ponieważ np. przyjmowanie metforminy wiąże się z ryzykiem kwasicy metabolicznej.
pacjent prezentuje rozległy krwiak – wówczas odpowiedzią na tę sytuację mogą być przyjmowane leki przeciwzakrzepowe np. popularne Xarelto czy Pradaxa (nazwy handlowe).
3. Badanie obrazowe – czy rezonans magnetyczny lub USG wykonuje się na SOR? Skierowanie do ortopedy
W ramach SOR lekarz ortopeda ma możliwość wykonania radiogramu (RTG) oraz tomografii komputerowej (TK). Tutaj ważną informacją jest, że w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym nie ma możliwości wykonania rezonansu magnetycznego (RM) oraz ultrasonografii narządu ruchu (USG) – tak jest we wszystkich SOR, w których pracuję.
Standardowo wykonuje się RTG. Tomografia komputerowa w I kolejności wykonywana jest niemal wyłącznie w przypadku połączonego urazu głowy oraz kręgosłupa szyjnego, ponieważ jest to wygodniejsze do wykonania dla technika radiologii oraz pacjenta (nie trzeba wykonywać dwóch badań, w dwóch oddzielnych miejscach plus przy urazie głowy warto ocenić kręgosłup szyjny w większej ilości przekrojów).
Odnośnie do RTG, w wielu sytuacjach klinicznych nie jest ono niezbędne do wykonania – najlepszym przykładem jest uraz skrętny stawu kolanowego. W tym wypadku znacznie bardziej prawdopodobne jest uszkodzenie więzadłowe, łąkotkowe, które nie jest widoczne w RTG. Dla takich pacjentów istnieje wyłącznie możliwość diagnostyki obrazowej poza SOR.
Duża grupa pacjentów podchodzi do tego z pretensjami, poniekąd słusznymi. Aczkolwiek tak po prostu jest – badanie USG i RM narządu ruchu nie są zakontraktowane przez NFZ do wykonania w ramach wizyty w SOR. Dodatkowo, podczas wizyty w SOR nie można bezpośrednio wystawić skierowania na powyższe badania. Pacjent otrzymuje więc wyłącznie skierowanie do poradni ortopedycznej. Wówczas chory ma dwie możliwości:
otrzymać skierowanie na badanie USG/RM z poradni na NFZ (poradnia lekarza rodzinnego, poradnia chirurgii urazowo-ortopedycznej),
wykonać badanie USG/RM w trybie komercyjnym (=prywatnie). Tutaj należy też nadmienić, że nie wszystkie pracownie rezonansu magnetycznego, nawet prywatnie wykonają badanie bez skierowania. Wówczas skierowanie na RM otrzymuje się podczas wizyty prywatnej w poradni ortopedycznej.
Badanie rezonansem magnetycznym i USG w Warszawie – cena
Cena rezonansu magnetycznego w Warszawie waha się między 400 -700 złotych w zależności od placówki oraz okolicy ciała. Badanie USG jest łatwo dostępne na rynku prywatnym. Wykonywane jest zarówno przez lekarzy radiologów jak i coraz większej ilości lekarzy ortopedów. Osobiście uważam, że w ramach wizyty u ortopedy ma sens wyłącznie usługa konsultacji ortopedycznej wraz z USG podczas jednej wizyty.
Uważam, że uzyskanie samego opisu USG, a następnie udanie się do lekarza ortopedy ma sens wyłącznie wówczas, gdy został wykonany przez zdecydowanie najlepszych ultrasonografistów np. przez dr Serafin-Król, która jest guru jeśli chodzi o badanie USG narządu ruchu.
Badanie USG w pracy ortopedy traumatologa
Badanie USG jest badaniem dynamicznym – obraz zmienia się w zależności od wykonywanego ruchu zarówno głowicą, jak i poruszaniem np. stopy pacjenta. Jest to jedyne dostępne badanie dynamiczne ze wszystkich obrazowych!
Dobry lekarz ortopeda, zwłaszcza ten posiadający doświadczenie praktyczne z pacjentami urazowymi, już po wykonaniu testów klinicznych (badanie kliniczne) będzie miał wstępnie postawioną diagnozę np. podejrzenie uszkodzenia łąkotki przyśrodkowej.
Przyłożenie głowicy ultrasonografu pozwala potwierdzić/wykluczyć rozpoznanie i dodatkowo ocenić pozostałe struktury.
Z drugiej strony, należy pamiętać, że badanie USG ma szereg ograniczeń. Z całą pewnością, sam wynik badania USG nie zakwalifikuje pacjenta do leczenia operacyjnego artroskopowego w obrębie stawu barkowo-ramiennego czy kolanowego. USG jest niezbędne do kwalifikacji do zabiegu reinsercji (szycie chirurgiczne) np. ścięgna Achillesa czy bicepsa.
USG jest świetnym uzupełnieniem dla wizyty ortopedycznej. Podnosi jakość tej wizyty, zwiększa szansę prawidłowej diagnozy, dodatkowo jest dostępne od ręki i względnie tanim, jeśli porównamy to badanie do wszystkich innych.
USG jest obecnie dla lekarza ortopedy jak stetoskop. Pozwala zajrzeć do wnętrza ciała organizmu, bez żadnej szkodliwości dla pacjenta.
Badanie rezonansem magnetycznym czy USG?
Uczciwie należy jednak przyznać, że badanie rezonansu magnetycznego jest lepszym badaniem niż USG. Pozwala dostrzec więcej szczegółów, jest obiektywne (obraz jest stały, niezależny od doświadczenia badającego), jest decydującym badaniem do potencjalnego zabiegu operacyjnego (jak to opisywałem powyżej).
Rezonans magnetyczny jest jednak stosunkowo drogi, zawsze wiąże się z czasem oczekiwania na badanie oraz opisem przez lekarza radiologa.
Podejście do pacjenta i walki z chorobami u dobrego ortopedy
To właśnie doświadczenie i wiedza dobrego ortopedy pozwala konkretnie wskazać, którą drogą pacjent powinien podążać. Osobiście zawsze staram się to robić optymalnie dla pacjenta – maksymalnie skracając ilość przeszkód oraz czas pacjentowi.
Wynika to z tego, że sam tak postępuję w swoim życiu od najmłodszych lat. Czas to najcenniejszy zasób, który już nie wróci. Ponadto, upływające dni często zmniejszają efekt terapeutyczny możliwy do uzyskania. Dysfunkcja narządu ruchu wpływa też na nasze codzienne życie – nie jest możliwe normalne funkcjonowanie w pracy zarobkowej, wśród rodziny i grona znajomych, jeśli bardzo dokucza nam określona część ciała.
Jeżeli podczas wizyty uda nam się wykonać punkcję np. stawu kolanowego (usunięcie nadmiaru płynu) to efekt widać natychmiast. Podobnie z iniekcjami sterydowymi w przypadku zapalenia kaletki podbarkowo-podnaramiennej – dolegliwości ustępują od razu, ewentualnie na 3 dzień.
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku zastrzyków kwasu hialurunowego czy PRP (p.atelet-rich plasma – osocze bogatopłytkowe), w tym wypadku dolegliwości ustępują najczęściej po około 2-3 tygodniach. Zastrzyk nadtwardówkowy pozwala uzyskać efekt już w dniu zabiegu, a następnie utrzymać się przez wiele miesięcy.
Nie wspominam już o repozycji zwichnięć np. stawu ramiennego, który wykonuje ortopeda traumatolog. Dolegliwości od całkowitego braku ruchomości i bólu ocenianego na 8/10 ustępują tuż po repozycji trwającej najczęściej <5 min. Podobnie jest w przypadku zwichniętego palca, jednak repozycja w tym wypadku to najczęściej kilka sekund.
Osobiście jestem gorącym zwolennikiem miniinwazyjnych zabiegów dających się wykonać w warunkach poradni ortopedycznej/małego bloku operacyjnego. Jak sama nazwa wskazuje, są one minimalnie dokuczliwe czy szkodliwe dla pacjenta, a wypadkowa korzyści jest najczęściej zdecydowanie dodatnia i to w krótkim czasie.
W ramach dużych zabiegów operacyjnych realnie nie uda się ominąć takich “powikłań” jak:
rana, a następnie blizna pooperacyjna,
obrzęk okolicy operowanej,
ból,
utrudniona ruchomość,
powolne “dochodzenie do siebie”, wynikające z utraty krwi śródoperacyjnie, nacięcia głębokich tkanek miękkich (aby dostać się np. do stawu) , implantacji sztucznych materiałów.
Zabiegi operacyjne z zakresu ortopedii
Druga ogromna gałąź pracy lekarza ortopedy to leczenie operacyjne. Poniżej skupię się właśnie na zabiegach operacyjnych jako orężu mającym na celu wyleczenie pacjenta. Chirurg traumatolog będzie zajmował się głównie zaopatrywaniem świeżych urazów, które z racji na swoją morfologię nie mogą być leczone zachowawczo.
Istnieją ściśle określone wytyczne jakie w danej kości jest akceptowalne przemieszczenie, skrócenie w obrębie stawu. Ponadto na podanej powyżej stronie internetowej AO surgery reference można zobaczyć dostępne metody zespoleń.
Ogólnie można powiedzieć, że w przypadku złamań kostnych stosowane są:
płyty tytanowe ze śrubami blokowanymi i/lub korowymi – najczęściej wykorzystywany jest zestaw z płytą o grubości 3,5 mm.
gwoździe śródszpikowe – wykorzystywane do stabilizacji złamań trzonów kości długich np. najbardziej popularny gwóźdź typu gamma do złamań przezkrętarzowych kości udowej.
Druty Kirschenera (=druty K) do zespoleń krótkich kości – najczęściej w obrębie ręki i stopy.
Chirurg traumatolog będzie też zaopatrywał wszelkie urazy ścięgniste, czyli zarówno całkowite uszkodzenia ścięgien dużych mięśni – np. uszkodzenia mięśnia dwugłowego ramienia czyli tzw. bicepsa, jak również przecięcia ścięgien mięśni prostowników/zginaczy w obrębie ręki, stopy (najczęściej, jednak może być każdego obszaru ciała).
Chirurg ortopeda może wyspecjalizować się również w wykonywaniu zabiegów planowych. W tym wypadku popularne są operacje artoskopowe w obrębie stawu kolanowego czy barkowego. Podobnie zabiegi endoprotezoplastyki, najczęściej stawu biodrowego i kolanowego.
Oczywiście to nie jedyne obszary działań lekarzy zabiegowców. Precyzyjnością i spokojem powinien wykazywać się chirurg ręki, który ma do czynienia z częścią ciała wykonującą najbardziej dokładne ruchy. W tym wypadku, często stosuje się instrumentarium o najmniejszych wymiarach.
W obrębie nadgarstka przebiegają też 3 ważne nerwy, które mogą być uciśniete i tworzyć zespoły objawów. Tutaj najbardziej powszechną chorobą jest zespół cieśni nadgarstka.
Ludzka ręka charakteryzuje się największą zmiennością osobniczą i właśnie w tym miejscu najbardziej widać różnice anatomiczne. Tworzy to dodatkową trudność i tym bardziej potwierdza fakt, że trzeba być bardzo skrupulatnym i ostrożnym.
Ortopeda traumatolog – co leczy? Podsumowanie
Powyższy artykuł miał na celu przybliżenie problematyki pracy lekarza ortopedy. Starałem się zawrzeć wszystkie najważniejsze punkty, przez to sama treść jest raczej ogólnikowa i maksymalnie uproszczona.
Jeśli Twój problem znajduje się w zakresie pracy lekarza ortopedy to zapraszam do kontaktu. Możliwy jest ze mną kontakt:
