Zwykłe sięgnięcie po kubek, założenie kurtki czy uczesanie włosów zaczyna wywoływać ból, który nie ustępuje mimo odpoczynku? Wiele osób zrzuca takie objawy na karb „przeciążenia” albo „znaku wieku”. Tymczasem może to być pierwszy sygnał omartrozy – choroby zwyrodnieniowej stawu ramiennego. W tym artykule wyjaśniam, czym dokładnie jest omartroza, jakie daje objawy i jak wygląda leczenie tej choroby.
Omartroza to przewlekła, postępująca choroba degeneracyjna obejmująca głównie powierzchnie stawowe kości ramiennej i łopatki. W bardziej zaawansowanych stadiach zajmuje także otaczające tkanki miękkie i aparat więzadłowy.
Patomechanizm omartrozy polega na degeneracji chrząstki stawowej w obrębie stawu ramiennego (stawu łopatkowo-ramiennego), co skutkuje m.in. zmniejszeniem przestrzeni stawowej i powstawaniem osteofitów (wyrośli kostnych).
W odróżnieniu od choroby zwyrodnieniowej stawów kończyn dolnych, omartroza rzadko ma charakter izolowany. Często współwystępuje z:
Według aktualnych danych [5] choroba zwyrodnieniowa stawu ramienno-łopatkowego występuje u 16-20% osób po 60. roku życia.
Omartroza pierwotna a wtórna – przyczyny rozwoju choroby
Omartroza może mieć charakter pierwotny lub wtórny. W przypadku postaci pierwotnej nie udaje się jednoznacznie wskazać czynnika sprawczego. Proces degeneracyjny zachodzi wówczas stopniowo, zwykle w związku z fizjologicznym starzeniem się tkanek stawowych. Uważa się, że istotną rolę odgrywają tu predyspozycje genetyczne oraz zaburzenia mikrokrążenia w obrębie chrząstki stawowej.
Znacznie częstsza w populacji jest omartroza wtórna. Do najczęstszych przyczyn wtórnych należą:
przewlekła niestabilność stawu ramiennego – np. po zwichnięciach lub podwichnięciach,
urazy wewnątrzstawowe – zwłaszcza złamania głowy kości ramiennej lub panewki łopatki,
masywne uszkodzenia stożka rotatorów – brak kompensacji mięśniowej prowadzi do zmiany osi obciążenia i wtórnego zwyrodnienia (tzw. artropatia stożka rotatorów),
przewlekłe przeciążenia biomechaniczne – długotrwała praca z kończynami górnymi uniesionymi powyżej poziomu barków (malarze, stolarze, pracownicy fizyczni, sportowcy rzutowi),
chondrokalcynoza i dna rzekoma – odkładanie się kryształów wapnia lub pirofosforanów w chrząstce stawowej,
zaburzenia metaboliczne – m.in. cukrzyca, hemochromatoza, niedoczynność tarczycy.
Warto podkreślić, że choroba często rozwija się powoli i bezobjawowo, a czynniki ryzyka mogą się kumulować latami. Dlatego też szczególne znaczenie w profilaktyce i wczesnej diagnostyce ma analiza wywiadu zawodowego, przebyte urazy i choroby współistniejące.
Zwyrodnienie stawu ramiennego – objawy
W początkowych stadiach objawy omartrozy mogą być niespecyficzne i okresowe, co utrudnia postawienie szybkiej diagnozy. Wraz z postępem choroby symptomy stają się coraz bardziej wyraźne i uciążliwe.
Do typowych objawów zwyrodnienia stawu ramiennego należą:
ból o charakterze mechanicznym, nasilający się podczas ruchów kończyną górną, zwłaszcza w płaszczyźnie odwiedzenia i rotacji zewnętrznej,
sztywność poranna i uczucie „zastania” stawu po okresie bezruchu,
ograniczenie zakresu ruchu, najczęściej w odwiedzeniu, rotacji zewnętrznej oraz czynnościach wymagających uniesienia ramienia powyżej poziomu barków,
ból nocny, który może utrudniać sen, zwłaszcza przy leżeniu na zajętej stronie,
trzeszczenia lub uczucie „przeskakiwania” w stawie, wynikające z nierówności powierzchni stawowych i obecności osteofitów,
postępujące osłabienie siły mięśniowej, wtórne do unikania bolesnych ruchów i zaniku mięśni obręczy barkowej.
U niektórych pacjentów dochodzi również do kompensacyjnego wzorca ruchowego, w którym pacjent unika pełnych zakresów ruchu, co przyspiesza sztywność stawu i pogłębia dysfunkcję.
W przypadkach omartrozy wtórnej może pojawić się także tzw. „zawieszenie” kończyny – pacjent nie jest w stanie aktywnie unieść ramienia powyżej poziomu barku, mimo że biernie ten ruch jest możliwy.
Rozpoznanie omartrozy wymaga połączenia danych z wywiadu, badania klinicznego i obrazowania narządu ruchu. Kluczowe znaczenie mają badania obrazowe, które pozwalają określić stopień zaawansowania zmian zwyrodnieniowych oraz zaplanować dalsze postępowanie terapeutyczne.
RTG – to podstawowe i pierwszoplanowe badanie obrazowe w diagnostyce omartrozy. Umożliwia ocenę typowych cech choroby zwyrodnieniowej, takich jak: zwężenie szpary stawowej, obecność osteofitów (wyrośli kostnych), sklerotyzacja podchrzęstna oraz torbiele kostne. Dodatkowo pozwala określić ułożenie głowy kości ramiennej względem panewki i ewentualne cechy podwichnięcia. W ocenie nasilenia zmian zwyrodnieniowych stosuje się skalę Kellgrena i Lawrence’a, która klasyfikuje zmiany w pięciostopniowej skali.
ultrasonografia (USG) – badanie szczególnie przydatne w ocenie tkanek miękkich wokół stawu (zwłaszcza stożka rotatorów, kaletek maziowych oraz ewentualnych płynów patologicznych). Choć USG nie obrazuje struktur kostnych ani chrząstki, może wskazywać na obecność współistniejących patologii, takich jak uszkodzenia ścięgien lub entezopatie.
rezonans magnetyczny (MRI)– złoty standard w ocenie struktur wewnątrzstawowych. MRI pozwala szczegółowo ocenić grubość i integralność chrząstki stawowej, struktur więzadłowych oraz ścięgien. Umożliwia wykrycie obrzęku szpiku kostnego, wysięku stawowego, a także wczesnych zmian, które mogą nie być widoczne w RTG.
tomografia komputerowa (TK) – stosowana głównie w planowaniu zabiegów operacyjnych, szczególnie alloplastyki stawu ramiennego. CT pozwala na bardzo dokładną ocenę geometrii stawu, obecności deformacji kości, rozległości osteofitów i ubytku panewki. Znajduje zastosowanie także w ocenie powikłań pooperacyjnych oraz planowaniu protez szytych na miarę.
Omartroza – leczenie zachowawcze
Leczenie zachowawcze omartrozy ma na celu przede wszystkim zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz poprawę i utrzymanie funkcji stawu ramiennego. Co obejmuje?
Edukacja – co pacjent może, a co powinien zmienić?
W początkowym etapie terapii kluczowe znaczenie ma edukacja chorego w zakresie unikania czynników nasilających objawy (np. ruchów kończyną powyżej poziomu barku, dźwigania ciężarów) i wprowadzenia zdrowych nawyków (redukcji masy ciała, ergonomicznej organizacji pracy oraz umiarkowanej aktywności fizycznej dostosowanej do aktualnych możliwości funkcjonalnych).
Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne
W łagodzeniu bólu związanego z omartrozą, stosuje się również niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz analgetyki. Zmniejszają one dolegliwości bólowe i pozwalają zachować aktywność funkcjonalną. Należy jednak pamiętać o ograniczeniach ich długotrwałego stosowania, zwłaszcza u pacjentów z chorobami przewodu pokarmowego, układu krążenia lub nerek.
glikokortykosteroidy – działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo, szczególnie skuteczne w fazach zaostrzenia,
kwas hialuronowy – poprawia właściwości biomechaniczne mazi stawowej, działa ochronnie na chrząstkę i zmniejsza tarcie powierzchni stawowych.
Skuteczność dostawowych iniekcji kwasu hialuronowego u pacjentów z omartrozą oceniono w metaanalizie opublikowanej w 2023 roku przez Familiari i wsp. [2] Wyniki wykazały, że iniekcje z kwasu hialuronowego przynosiły istotną klinicznie poprawę zarówno w zakresie redukcji bólu, jak i funkcji barku, przewyższając pod tym względem terapię wyłącznie fizjoterapeutyczną oraz iniekcje glikokortykosteroidowe. Efekty utrzymywały się nawet do 6 miesięcy po podaniu preparatu.
Do podobnych wniosków doszli również Brander i wsp. (2010) [1], którzy w prospektywnym badaniu klinicznym potwierdzili, że iniekcje kwasu hialuronowego u pacjentów z omartrozą przynoszą wyraźną poprawę w zakresie bólu i funkcji barku, zwłaszcza u chorych z łagodnym i umiarkowanym nasileniem zmian zwyrodnieniowych.
Fizjoterapia
Dobrze zaplanowana fizjoterapia ma na celu nie tylko utrzymanie zakresu ruchu i siły mięśniowej stawu ramiennego, ale również przeciwdziałanie kompensacjom i pogłębianiu się dysfunkcji. W praktyce stosuje się:
ćwiczenia mobilizujące i rozciągające (szczególnie rotacji zewnętrznej i odwiedzenia),
trening mięśni stożka rotatorów i stabilizatorów łopatki,
techniki manualne, terapia punktów spustowych,
fizykoterapię (np. krioterapię, elektroterapię, laseroterapię) jako uzupełnienie w okresie zaostrzeń bólowych.
Ważnym elementem terapii jest także indywidualna ocena biomechaniki ruchu i dostosowanie planu ćwiczeń do konkretnej fazy choroby i funkcjonalnych możliwości pacjenta.
Omartroza – leczenie operacyjne
Leczenie operacyjne staje się zasadne wówczas, gdy metody zachowawcze przestają przynosić efekt, a ból oraz ograniczenie ruchomości znacząco obniżają jakość życia pacjenta. Decyzja o interwencji chirurgicznej opiera się na ocenie zaawansowania zmian zwyrodnieniowych, wieku, poziomu aktywności oraz oczekiwań chorego względem funkcji barku.
Najczęściej wykonywaną procedurą operacyjną w przypadku zaawansowanej omartrozy jest całkowita lub częściowa wymiana stawu ramiennego. Wybór rodzaju endoprotezy zależy od rozległości zmian i obecności uszkodzeń stożka rotatorów:
anatomiczna endoproteza barku – stosowana, gdy stożek rotatorów zachował swoją funkcję; odtwarza fizjologiczną geometrię stawu,
odwrócona endoproteza barku – rekomendowana przy współistniejących uszkodzeniach stożka rotatorów lub artropatii masywnego stożka; biomechanicznie „odwraca” relację stawową, pozwalając uzyskać ruchomość dzięki mięśniowi naramiennemu.
W retrospektywnym badaniu Kirsch i wsp. (2022) [3] porównano efekty całkowitej endoprotezoplastyki stawu ramiennego i odwróconej endoprotezy barku. Obserwacje przeprowadzono u 134 pacjentów z pierwotną omartrozą, którzy byli obserwowani przez co najmniej 2 lata. W obu grupach odnotowano istotną poprawę w zakresie bólu oraz funkcji. Pacjenci po całkowitej endoprotezoplastyce uzyskali jednak wyraźnie lepszy zakres ruchu, zwłaszcza w ruchu uniesienia do przodu oraz rotacji wewnętrznej i zewnętrznej.
Artroskopia stawu ramiennego
W przypadku mniejszych zmian lub wczesnych stadiów zwyrodnienia można rozważyć:
leczenie artroskopowe – oczyszczenie stawu (tzw. debridement),
usunięcie osteofitów,
synowektomię lub
przecięcie zwłókniałych torebek.
Artroskopia może też służyć jako diagnostyka w przypadkach niejednoznacznych obrazów klinicznych i obrazowych.
Skuteczność artroskopii w leczeniu zaaawansowanej omartrozy może być zatem nie do końca skuteczny. W badaniu Mitchell i wsp. (2017) [4] wykazano, że największy odsetek niepowodzeń artroskopii dotyczył chorych z minimalną przestrzenią stawową (poniżej 2 mm), co sugeruje istotne ograniczenia tej metody w bardziej zaawansowanych stadiach choroby.
Dodatkowo, w obserwacyjnym badaniu Thiel i wsp. (2010) [6] 22% pacjentów poddanych artroskopii w ciągu 10 miesięcy wymagało w późniejszym czasie endoprotezoplastyki. Co istotne, osoby te miały średnią przestrzeń stawową wynoszącą jedynie 1,1 mm, co potwierdza, że u chorych z dużą utratą chrząstki procedura artroskopowa może nie przynieść trwałej poprawy.
Bibliografia
Brander V., Gomberawalla A., Chambers M. i in., Efficacy and safety of hylan G-F 20 for symptomatic glenohumeral osteoarthritis: a prospective, pilot study, PM R. 2010, 2(4), s. 259-67.
Familiari F., Ammendolia A., Rupp M. i in., Efficacy of intra-articular injections of hyaluronic acid in patients with glenohumeral joint osteoarthritis: A systematic review and meta-analysis, J Orthop Res 2023, 41(11), s. 2345-2358.
Kirsch J., Puzzitello R., Swanson D. i in. Outcomes After Anatomic and Reverse Shoulder Arthroplasty for the Treatment of Glenohumeral Osteoarthritis: A Propensity Score-Matched Analysis, J Bone Joint Surg Am. 2022, 104(15), s. 1362-1369.
Mitchell J., Warner B., Horan M. i in., Comprehensive Arthroscopic Management of Glenohumeral Osteoarthritis: Preoperative Factors Predictive of Treatment Failure, Am J Sports Med. 2017, 45(4), s. 794-802.
Niknejad M., Osteoarthritis of the shoulder, Radiopaedia 2023.
Thiel G., Sheehan S., Frank R. i in., Retrospective analysis of arthroscopic management of glenohumeral degenerative disease, Arthroscopy. 2010, 26(11), s. 1451-1455.
Specjalizuję się w ortopedii i traumatologii. Regularnie wykonuję USG narządu ruchu. Moim celem jest jak najmniej inwazyjny oraz szybki powrót do pełnego zdrowia u pacjentów. Pracuję w Szpitalu Zachodnim w Grodzisku Mazowieckim koło Warszawy. Pacjentów przyjmuję w gabinecie prywatnym na warszawskim Ursusie oraz w kilku innych poradniach. Zachęcam do bezpośredniego kontaktu - tel. 796-995-486 lub mailowo. Więcej na mój temat przeczytają Państwo w zakładce O mnie.
