Wydawać by się mogło, że choroby aparatu ruchu są tożsame głównie z osobami dorosłymi i starszymi. Tymczasem młodzi – bo już starsze dzieci i nastolatkowie – również ich doświadczają. Choroba Osgood-Schlattera to schorzenie objawiające się przeciążeniem i stanem zapalnym guzowatości kości piszczelowej. Choć została wykryta ponad 100 lat temu, dywagacja na temat jej przyczyn wciąż trwa. Jakie są w takim razie prawdopodobne determinanty jej rozwoju i jak się objawia? A ponadto – czy są sposoby na to, żeby ją wyleczyć?
Spis treści
Choroba Osgood-Schlattera – co to jest?
Choroba Osgood-Schlattera to patologia aparatu ruchu, która rozwija się w kości piszczelowej w okresie wzrostu i dojrzewania dzieci oraz młodzieży. Będąc bardziej precyzyjnym – schorzenie obejmuje guzowatość piszczeli, czyli miejsce znajdujące się ok. 5 cm poniżej dolnej krawędzi rzepki. W 1/5 przypadków pojawia się obustronnie, a więc dotyczy obydwu nóg.
Choroba Osgood-Schlattera dotyczy chłopców między 12. a 15. rokiem życia i dziewczynek w przedziale wiekowym mniej więcej 10-13 lat. Istnieje pewna tendencja, że jest to w większości młodzież, która uprawia sporty obfitujące w skoki, biegi inagłe zmiany ruchu, a więc piłkę nożną, siatkówkę, gimnastykę akrobatyczną czy siatkówkę. Specyfika tych sportów obciąża stawy kolanowe, a idąc dalej – rzepkę i jej więzadło, które przyczepia się do guzowatości piszczeli.
Fakt, iż ból kolana występuje właśnie u młodych sportowców, wpłynęło na zaklasyfikowanie tej choroby do schorzeń głównie przeciążeniowych. Dokładne przyczyny pojawiania się tej choroby są jednak traktowane bardziej jako przypuszczenia (np. jałowa martwica kości) aniżeli pewne czynniki, które ją wywołują.
Czy w związku z chorobą istnieje zagrożenie dla sprawności dziecka?
To, co zaraz napiszę, dla większości wyda się oczywiste, jednak chciałbym uspokoić tę część rodziców, którzy mogą się niepokoić. Choroba Osgood-Schlattera nie prowadzi do niepełnosprawności. Przeciążenie guzowatości piszczeli może jedynie zmusić dziecko do ograniczenia aktywności fizycznej i utrudnić codzienne funkcjonowanie ze względu na pojawiające się dolegliwości. Niemniej jednak trzeba być uważnym na sygnały, które zgłasza dziecko i jeśli pojawią się te niepokojące (takie jak utrzymujący się ból) – zdecydować o konsultacji z lekarzem ortopedą. Najlepiej od razu, aby wykryć przyczynę objawów i postawić odpowiednią diagnozę. A później zaplanować leczenie.
Choroba Osgood-Schlattera – przyczyny
Przyczyny zapalenia guzowatości kości piszczelowej zostały określone na podstawie sytuacji, które powtarzały się u dużej liczby osób, a także na podstawie badań MRI. Co więc powoduje ból kolana u dzieci?
Oddziaływanie więzadła rzepki na guzowatość piszczeli w okresie wzrostu i uprawiania sportu
Chodzi o pociąganie guzowatości piszczeli przez więzadło rzepki do góry podczas szybkiego i częstego wyprostu kolana. Oczywiście w trakcie uprawiania sportu, gdy napina się mięsień czworogłowy. Pamiętajmy, że dzieje się to w okresie wzrostu kości, a więc wtedy, gdy kość składa się jeszcze częściowo z chrząstki wzrostowej, która ulega przebudowie. Każde przeciążenie czy uraz mają duży wpływ na jeszcze kształtujące się kości.
Skrócenie mięśnia prostego uda
Mięsień czworogłowy uda jest najsilniejszym prostownikiem stawu kolanowego. Jego końcowe ścięgno przechodzi poniżej kolana w więzadło rzepki. Więzadło rzepki przyczepia się z kolei do dolnej krawędzi rzepki. Przykurcz, a więc skrócenie mięśnia czworogłowego wywołuje kompresję na rzepkę i z niefizjologicznie dużą siłą pociąga guzowatość ku górze. Szczególnie podczas naprzemiennego ruchu zgięcia i wyprostu. W ten sposób stopniowo rozwija się zapalenie guzowatości piszczeli.
Zbyt słabe mięśnie kulszowo-goleniowe
Mięśnie kulszowo-goleniowe są kluczowe dla stabilności stawu kolanowego oraz absorpcji sił działających na ten staw podczas aktywności fizycznej. Jeśli mięśnie są osłabione lub nieprawidłowo funkcjonują, obciążenia mogą być zbyt mocno przenoszone na przyczep ścięgna rzepki. To zwiększa ryzyko wystąpienia mikrourazów i stanów zapalnych w obszarze guza kości piszczelowej, prowadząc do rozwoju choroby Osgood-Schlattera.
Przeciążenia i urazy
Choroba Osgood-Schlattera często rozwija się w wyniku przeciążeń, które występują w okolicach przyczepu ścięgna rzepki do guzowatości kości piszczelowej. U dzieci i młodzieży częste skoki, biegi i inne intensywne aktywności sportowe mogą prowadzić do nadmiernego obciążenia stawu kolanowego.
Jałowa martwica guzowatości kości piszczelowej
W pierwszych latach istnienia choroby Osgood-Schlattera, jałowa martwica kości była uznawana za jedną z głównych przyczyn. Podejrzewano, że za uszkodzenie obszaru przyczepu ścięgna rzepki do guza kości piszczelowej odpowiada zmniejszenie ukrwienia i martwicy kości w tym obszarze. W badaniach klinicznych i obserwacjach niektórych badaczy nie ma charakterystycznych cech martwiczych w kościach u osób z chorobą Osgood-Schlattera. Innego zdania jest jednak Mohamed Schultz wraz z zespołem badaczy, który w 2022 r. przeprowadził badania na młodych piłkarzach. Okazało się, że u dużej liczby osób choroba Osgood-Schlattera była powiązana z jałową martwicą, czyli z chorobą Severa.
Mimo wszystko jałowa martwica kości obecnie nie jest ona już uznawana za główną przyczynę choroby, choć nadal może być czynnikiem współwystępującym lub dodatkowym, który wpływa na rozwój tej dolegliwości.
Zapalenie guzowatości kości piszczelowej – objawy
Objawy zapalenia guzowatościkości piszczelowej to:
ból pod kolanem – zgłaszany jako pierwszy objaw przez młodych pacjentów. Początkowo ból lokalizowany jest pod kolanem, a po dokładniejszej diagnostyce okazuje się, że pochodzi z guzowatości kości piszczelowej. Ból nasila się podczas codziennych czynności, takich jak wchodzenie po schodach, aktywność sportowa czy wstawanie po dłuższym siedzeniu.
ból podczas wyprostu kolana – występuje podczas wyprostu kolana z przyłożonym oporem (np. ręką) oraz podczas klękania.
tkliwość i bolesność guzowatości piszczeli – objawia się tkliwością i bolesnością podczas dotyku guzowatości kości piszczelowej oraz widocznym zgrubieniem w tym miejscu.
zwiększone ocieplenie i zaczerwienienie skóry – skóra w bolesnym miejscu jest wyraźnie cieplejsza i może być zaczerwieniona.
Długość trwania objawów bólowych, a także ich nasilenie jest bardzo zróżnicowane. Niektóre dzieci i młodzież nie odczuwają większego dyskomfortu podczas uprawiania aktywności fizycznej. Dla innych podjęcie sportu jest niemożliwe ze względu na silny ból.
3 stopnie choroby Osgood-Schlattera
Ze względu na długość utrzymywania się bólu, zapalenie guzowatości kości piszczelowej można podzielić na 3 stopnie:
I stopień – dolegliwości bólowe utrzymują się do 24 godzin po wysiłku,
II stopień – ból utrzymuje się powyżej 24 godzin po aktywności fizycznej,
III stopień – ból poniżej kolana występuje zarówno po wysiłku fizycznym, jak i podczas wykonywania czynności codziennych.
Co o chorobie Osgood-Schlattera mówią badania naukowe?
Badanie pt. ,,Częstotliwość występowania choroby Osgooda-Schlattera u młodzieży trenującej piłkę nożną”, przeprowadzone przez Annę Lewandowską (i wsp.) pokazało, że częstotliwość treningów nie ma wpływu na występowanie tego schorzenia. Potwierdza jednak, że choroba Osgood-Schlattera występuje u młodzieży w określonym wieku, która uprawia aktywność fizyczną (w tym przypadku piłkę nożną).
Nieco inne zdanie na temat wpływu częstotliwości treningów mają Eliza Gaweł i Anna Zwierzchowska. W ich pracy naukowej pt. ,,Interwencje terapeutyczne w chorobie Osgooda-Schlattera: opis przypadku” stwierdzają, ze częstość uprawiania aktywności fizycznej ma wpływ na progresję choroby. Nie wiadomo jednak, w jak dużym stopniu, ponieważ innymi czynnikami były również wzrost masy ciała i wzrostu.
Równie ciekawej analizy badawczo-statystycznej dokonał Konrad Drewek wraz z zespołem innych badaczy. Wynika z niej, że nie ma wątpliwości co do tego, że choroba Osgood-Schlattera występuje najczęściej między 11. a 14. rokiem życia. Ponadto jest widocznaszczególnie u młodych piłkarzy i lekkoatletów, czyli u tych sportowców, którzy bardzo często i intensywnie prostują kolana. Obecnie nie ma ścisłego związku między płcią a pojawieniem się choroby. Najprawdopodobniej przyczyną jest to, że dziewczynki są równie aktywne jak chłopcy i podejmują się sportów, które jeszcze kiedyś ,,należały” wyłącznie do płci męskiej.
Jak przebiega diagnoza choroby Osgood-Schlattera u dzieci i młodzieży?
Diagnoza Osgood-Schlattera u młodych osób opiera się o wywiad, badanie kliniczne i badania obrazowe. Wywiad to rozmowa, która wstępnie określa przyczyny dolegliwości. Takie czynniki jak wiek, urazy, stwierdzona wcześniej jałowa martwica kości, a także sportowy tryb życia nakierunkowują na dalszą diagnostykę.
Badanie kliniczne składa się z:
oceny stanu napięcia i elastyczności mięśni czworogłowych i mięśni kulszowo-goleniowych,
oceny ustawienia rzepki (przy skróconym mięśniu czworogłowym często rzepka jest ustawiona wyżej),
analizy ustawienia miednicy, która przy Osgood-Schlatterze może ustawiać się w przodopochyleniu (również przez skrócony mięsień prosty uda),
badania palpacyjnego guzowatości piszczeli pod kątem tkliwości, obrzęku i ucieplenia,
oceny ustawienia stopy podczas stania i chodu w kierunku nadmiernej pronacji, czyli kierowania się wewnętrznej krawędzi stopy do środka.
Jakie badania obrazowe wykonać w chorobie Osgood-Schlattera? Na pewno RTG i USG. Rentgen obrazuje zmiany w kościach takie jak fragmentacja czy nieprawidłowe ukształtowanie kości. Z kolei badanie ultrasonograficzne – zwiększone ukrwienie w obrębie więzadła rzepki, które wskazują na stan zapalny, a oprócz tego obrzęk tkanek czy mikrourazy ścięgien.
Choroba Osgood-Schlattera – leczenie
Leczenie choroby Osgood-Schlattera można podzielić na metody zachowawcze, farmakologiczne oraz ewentualnie chirurgiczne.
Leczenie zachowawcze
Do metod leczenia zachowawczego należą:
odpoczynek i unikanie aktywności fizycznej przez kilka tygodni, a także wprowadzenie mniej obciążających ćwiczeń takich jak pływanie,
przyłożenie lodu do bolesnego miejsca na 15-20 minut kilka razy dziennie, aby zmniejszyć stan zapalny i ból; w przypadku silnie napiętych mięśni – okłady ciepłe,
fizjoterapia w postaci: ćwiczeń rozciągających i wzmacniających mięśnie czworogłowe uda i mięśnie pośladkowe, masaż tkanek głębokich, mobilizacje stawowe, kinesiotaping,
stabilizator i orteza w celu zmniejszenia obciążenia stawu kolanowego.
Leczenie farmakologiczne, a więc leki przeciwbólowe (paracetamol) i przeciwzapalne (leki niesteroidowe).
Leczenie chirurgiczne przeprowadza się wyjątkowych sytuacjach, a do tego bardzo rzadko. Najczęściej wtedy, gdy objawy nie ustępują mimo długotrwałego leczenia zachowawczego i farmakologicznego oraz wtedy, gdy objawy są naprawdę silne.
Operacja w chorobie Osgood-Schlattera może polegać na:
usunięciu oderwanych fragmentów kostnych, które mogą powodować ból,
korekcji przyczepu więzadła rzepki w celu zmniejszenia napięcia,
oczyszczeniu guzowatości piszczeli ze stanu zapalnego.
Jak długo trwa choroba Osgood-Schlattera?
Choroba Osgood-Schlattera zazwyczaj ustępuje samoistnie po osiągnięciu dojrzałości szkieletowej, czyli po zakończeniu okresu intensywnego wzrostu. W większości przypadków objawy choroby zmniejszają się lub ustępują w ciągu kilku lat po zakończeniu wzrastania kości. Jeśli u dziecka występują nasilone objawy, mogą utrzymywać się dłużej, nawet po osiągnięciu ostatecznej długości kości.
Dokładny czas trwania choroby zależy jednak od wielu czynników, takich jak: stopień aktywności fizycznej, skuteczność stosowanej terapii, indywidualna reakcja organizmu na leczenie oraz ewentualne współistniejące problemy zdrowotne.
Wiek dojrzewania jest silnym czynnikiem determinującym chorobę Osgood-Schlattera, ponieważ wtedy toczy się proces wzrostu kości. Podczas tego okresu kości i mięśnie mogą wzrastać nierównomiernie, co prowadzi do zaburzeń w działaniu stawu kolanowego.
Fizjoterapia i inne dostępne metody leczenia zmniejszają ból i przywracają możliwość normalnego funkcjonowania. Dbanie o odpowiednią aktywność fizyczną, unikanie nadmiernego obciążania stawu kolanowego oraz regularne wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie wpływających na staw kolanowy wspomaga leczenie.
Pamiętajmy także, że każde dziecko może reagować inaczej na chorobę Osgood-Schlattera, dlatego ważne jest indywidualne podejście do leczenia i wsparcia. Oprócz terapii ruchowej, istotne jest także wsparcie emocjonalne i psychologiczne. Pomaga ono młodym osobom radzić sobie z ograniczeniami wynikającymi z tej choroby.
Bibliografia
Drewek K. (i in.), Choroba Osgood-Schlattera wśród uczniów szkół sportowych, Ann. Acad. Med. Gedan 2005, 119 – 124.
Gaweł E., Zwierzchowska A., Interwencje terapeutyczne w chorobie Osgooda-Schlattera: opis przypadku, Medycyna (Baltimore) 2021, 100(50).
Ladenhauf H., Seitlinger G., Green D., Osgood-Schlatter disease: a 2020 update of a common knee condition in children, Curr Opin Pediatr 2020, 32(1): 107-112.
Lewandowska A. (i in.), Częstotliwość występowania choroby Osgooda-Schlattera u młodzieży trenującej piłkę nożną, Journal of Education, Health and Sport 2017, 7(7): 950-958.
Schultz M. (i in.), Osgood-Schlatter Disease in youth elite football: Minimal time-loss and no association with clinical and ultrasonographic factors, Phys Ther Sport 2022, 55: 98-105.
Specjalizuję się w ortopedii i traumatologii. Regularnie wykonuję USG narządu ruchu. Moim celem jest jak najmniej inwazyjny oraz szybki powrót do pełnego zdrowia u pacjentów. Pracuję w Szpitalu Zachodnim w Grodzisku Mazowieckim koło Warszawy. Pacjentów przyjmuję w gabinecie prywatnym na warszawskim Ursusie oraz w kilku innych poradniach. Zachęcam do bezpośredniego kontaktu - tel. 796-995-486 lub mailowo. Więcej na mój temat przeczytają Państwo w zakładce O mnie.
