Hipermobilność stawów – pożądana elastyczność czy zagrożenie dla ciała?

Czy ciało może być zbyt elastyczne? Może. Na pierwszy rzut oka zdolność do ruchu ponad normę jest naprawdę imponująca. Trzeba jednak rozróżnić zwykłą elastyczność ciała od nadmiernej ruchomości. Tę drugą określamy jako hipermobilność stawów. Choć z jednej strony może ułatwiać osiągnięcie sukcesu w niektórych dyscyplinach sportowych, to z drugiej – może również prowadzić do bólu, kontuzji i długotrwałych problemów ze stawami. Jakie są jej przyczyny i kto jest na nią narażony? A przede wszystkim – czy da się ją wyleczyć?

Czym jest hipermobilność stawów i po czym ją poznać?

Hipermobilność stawów nie jest na blogu nowością, ponieważ omawiałem ją już w kontekście hipermobilności stawu ramiennego. Zachęcam do jego przeczytania, ponieważ piszę tam m. in. o tym, jak ważna jest stabilność stawów w ich prawidłowym funkcjonowaniu. Ten aspekt ma również przełożenie na hipermobilność konstytucjonalną, czyli wielostawową, o której mówię w tym artykule.

Hipermobilność wielostawowa to nadmierna ruchomość stawów, która dotyczy więcej niż jednego połączenia kości. Nadmierna ruchomość to taka, której wartość przekracza prawidłowy zakres. Na przykład wyprost w stawie łokciowym wynosi 0°. Nadruchomy staw łokciowy będzie się objawiał przeprostem, czyli nadmiernym wyprostem, który może wynosić nawet 10°.

Zespół hipermobilności stawów często występuje z innym problemem jakim jest wiotkość stawów. Ta dotyczy już rozciągnięcia więzadeł i ich niewydolności, co wzmaga niestabilność.

3 najpopularniejsze mity o hipermobilności

Hipermobilność wielostawowa obfituje w wiele błędnych przekonań. W jakie najczęściej?

Mit nr 1: Osoby z hipermobilnością powinny unikać ćwiczeń

Niektóre ćwiczenia (takie jak stretching) mogą być, a nawet są ryzykowne. Jednakże odpowiednie ćwiczenia wzmacniające powinny być stałym elementem treningu osób z hipermobilnością.

Mit nr 2: Hipermobilność stawów zawsze jest korzystna dla sportowców

Choć w niektórych dyscyplinach sportowych lub tańcu dodatkowa ruchomość może być korzystna, hipermobilność stawów niesie ze sobą ryzyko urazów, bólu stawów i przewlekłych problemów. Sportowcy z hipermobilnością muszą często podejmować dodatkowe środki ostrożności, aby uniknąć kontuzji.

Mit nr 3: Zespół hipermobilności stawów zawsze prowadzi do poważnych problemów zdrowotnych

Choć hipermobilność może prowadzić do pewnych problemów zdrowotnych, nie wszystkie osoby z hipermobilnością doświadczają poważnych komplikacji. Wiele osób żyje z tym schorzeniem bez większych problemów, zwłaszcza jeśli podejmują odpowiednie środki ostrożności i dbają o swoje stawy.

Nadmierna ruchomość stawów – przyczyny

Hipermobilność stawów może wystąpić u każdego, jednak okazuje się, że dotyczy ona najczęściej dzieci i młodzieży oraz kobiet. U dzieci warunkują ją w dużej mierze czynniki genetyczne. Wiedząc, że dziecko choruje na:

• zespół Ehlersa-Danlosa,
• wrodzoną łamliwość kości,
• zespół Downa,
• mózgowe porażenie dziecięce,
• zespół Marfana,

trzeba jak najszybciej podjąć diagnostykę i leczenie, aby zahamować rozwój hipermobilności.

Za hipermobilność stawów odpowiadają także wady anatomiczne tkanki łącznej. Wynikają z nieprawidłowości wytwarzania genów, które odpowiadają za produkcję kolagenu. Takie zmiany w dużym stopniu wpływają na to, co dzieje się z kośćmi, czyli np. prowadzą do ich przemieszczeń.

Zespół hipermobilności konstytucjonalnej może być również nabyty. To oznacza, że powodują go urazy, które prowadzą do naruszenia połączeń kości i ich stabilizatorów w postaci więzadeł. Nie można również zapomnieć o tym, że wiotkość stawów da się wypracować poprzez uprawianie np. akrobatyki i baletu.

Dlaczego nadmiernie ruchome stawy mają częściej kobiety niż mężczyźni?

Hipermobilność wielostawowa dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn. Prawdopodobnie wynika to z różnic hormonalnych i anatomicznych oraz trybu życia.

1. Organizm kobiety produkuje więcej estrogenów

Estrogeny zwiększają elastyczność skóry poprzez stymulowanie produkcji kolagenu. Kolagen odpowiada za utrzymanie prawidłowej gęstości skóry, ale również jest bardzo ważnym składnikiem znajdującym się w kościach. Zwiększona produkcja estrogenów (szczególnie w okresie przedmenopauzalnym) może zatem prowadzić do większej ruchomości stawów.

2. Kości i mięśnie, czyli różnice anatomiczne kobiet i mężczyzn

Kości kobiet są z reguły mniej masywne niż kości mężczyzn. Ponadto mężczyźni statystycznie częściej i bardziej rozwijają swoją masę mięśniową. Większa masa mięśniowa u mężczyzn może zapewniać lepsze wsparcie i stabilność dla stawów, tym samym ograniczając ich ruchomość. Podobnie działa większa masa kostna.

3. Różnice w wyborach aktywności fizycznej

Z reguły to właśnie kobiety częściej uczestniczą w zajęciach, takich jak gimnastyka, balet czy joga, które mogą rozwijać i nadmierną ruchomość stawów.

Ból, kontuzje i niestabilność, czyli hipermobilny staw i jego objawy

Hipermobilność wielostawowa nie musi powodować objawów. Jednak nawet jeśli pozostaje bezobjawowa, to nadal może oddziaływać na aparat ruchu. Czyli na przykład prowadzić do kontuzji.

Urazy w przebiegu hipermobilności są związane z niestabilnością stawów. Jest to sytuacja, w której więzadła są nadmiernie rozciągnięte i zbyt elastyczne, przez co tracą zdolność wspierania stawu i utrzymywania go w stabilnej pozycji. Ponadto pacjent może mieć problemy z propriocepcją, czyli zdolnością do świadomości ustawienia swojego ciała, a to prowadzi do problemów z koordynacją ruchów.

Jakie są jeszcze objawy hipermobilności stawów?

Należy podkreślić poniższe możliwe objawy:

• przewlekły i nawracający ból wynikający z nadmiernego obciążenia i mikrourazów struktur stawowych,
• wcześnie pojawiające się zmiany zwyrodnieniowe związane z przyspieszonym zużywaniem chrząstki stawowej,
• problemy z utrzymaniem prawidłowej postawy i chodem,
• lęk spowodowany strachem przed kontuzją, co może wpłynąć na ograniczenie aktywności,
• cykliczne wysięki w stawie,
• większe predyspozycje do powstawania siniaków,
• nadmiernie rozciągliwa skóra,
• problemy układu pokarmowego (np. zaparcia),
• zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego takie jak: palpitacje serca, omdlenia,
• odczuwalne trzeszczenie i przeskakiwanie stawów.

Hipermobilny kręgosłup i hipermobilna stopa

W kontekście objawów hipermobilności stawów trzeba sprecyzować objawy w obrębie kręgosłupa i stopy. Hipermobilność kręgosłupa skutkuje wiotką postawą, co pociąga ze sobą:

• obniżenie siły mięśni odpowiadających za utrzymanie postawy ciała,
• osłabienie mięśni brzucha i mięśni w obrębie kręgosłupa,
• pogłębienie lordozy lędźwiowej w staniu,
• zwiększenie kifozy piersiowej w siedzeniu,
• nawracające bóle.

Co więcej, hipermobilność kręgosłupa może sprzyjać powstaniu kręgozmyku, o którym również pisałem na swoim blogu.

A co dzieje się w stopie? Okazuje się, że nadmierna ruchomość stawów stopy powoduje płaskostopie, które jest wynikiem osłabienia więzadeł i mięśni podtrzymujących łuki.

Hipermobilność stawów – diagnoza krok po kroku

Wykrycie hipermobilności stawów to złożony i nie zawsze łatwy proces. Trzeba dużej uważności, aby odróżnić zwykłą elastyczność ciała od hipermobilności, która jest już schorzeniem. Dlatego proces diagnostyczny opiera się na:

• zebraniu szczegółowego wywiadu,
• przeprowadzeniu dokładnego badania fizykalnego oraz
• wykonaniu różnorodnych testów diagnostycznych.

Często konieczna jest współpraca z wieloma specjalistami, takimi jak reumatolog czy fizjoterapeuta, aby postawić dokładną diagnozę.

Wywiad medyczny

Wywiad medyczny powinien uwzględniać informacje na temat:

• objawów pacjenta,
• ich charakteru,
• lokalizacji,
• intensywności oraz czasu trwania.

Oprócz tego informacje o czynnikach, które mogą zaostrzać lub łagodzić dolegliwości bólowe, a także przebyte lub regularnie występujące urazy. Niemniej ważna jest historia zdrowotna pacjenta z dzieciństwa, a więc tego jak przebiegał jego rozwój motoryczny lub czy miał problemy w uprawianiu sportu.

Badanie fizykalne i diagnostyka różnicowa

Badanie fizykalne skupia się na ocenie ruchomości i stabilności stawów. Lekarz może przeprowadzić kilka testów, które pozwolą na określenie stopnia hipermobilności takich jak skala Beightona. Pomocne okażą się również:

• test Lachmana do oceny stabilności więzadeł krzyżowych przednich kolana,
• testy na nadmierne przemieszczenie rzepki.

Oprócz tego warto ocenić chód, koordynację i równowagę.

Diagnozowanie hipermobilności stawów wymaga wykrycia innych schorzeń, w których przebiegu może występować hipermobilność. Należą do nich już wspomniane zespół Ehlersa-Danlosa, zespół Marfana, reumatoidalne zapalenie stawów oraz fibromialgia. Proces ten może wymagać dodatkowych konsultacji z innymi specjalistami, takimi jak reumatolog czy genetyk.

Badania obrazowe

Badania obrazowe takie jak USG i RTG zawsze warto wykonać. W przypadku hipermobilności mogą okazać się pomocne przy ocenie stanu więzadeł, mięśni i okolicznych tkanek, a także ukazać zmiany kostne w postaci zmian zwyrodnieniowych.

Skala Beightona jako element diagnostyki zespołu hipermobilności stawów

Skala Beightona nie jest najdokładniejszym testem diagnostycznym, ponieważ pomija badanie ruchomości dużych stawów i nie określa stopnia schorzenia. Może jednak służyć jako wstępny i czysto orientacyjny krok do diagnozy hipermobilności.

Test polega na wykonywaniu 5 określonych ruchów (na każdą stronę), np. przeprost kolana wynoszący więcej niż 10 stopni czy skłon tułowia, dotykając podłoża całymi dłońmi. Za każdy ruch można otrzymać 1 punkt. Zdobycie przynajmniej 5 punktów może świadczyć o nadmiernej ruchomości stawów. Maksymalnie do zdobycia jest 9 punktów. Podkreślam jednak, że nie powinno być to główne kryterium diagnostyczne.

Hipermobilność stawów – leczenie, czyli rehabilitacja

Leczenie hipermobilności stawów to przede wszystkim rehabilitacja. Jakie są jej cele?

• Poprawa stabilizacji stawów poprzez wzmocnienie mięśni,
• nauczenie pacjenta kontroli swojego ciała w pozycjach statycznych i dynamicznych,
• zapobieganie występowania bólu związanego z przemęczeniem mięśni.

Początkowo trzeba skupić się na ćwiczeniach wzmacniających i ćwiczeniach propriocepcji. Rozciąganie i wykonywanie ćwiczeń, które mają na celu zwiększyć ruchomość stawu jest bezzasadne, a wręcz szkodliwe.

Wstępny etap rehabilitacji polega na poprawie stabilizacji stawów w pozycjach statycznych, czyli bez ruchu, które na początek są zdecydowanie prostsze. Można wykorzystać w nich np. taśmy oporowe. Ćwiczenia bez akcesoriów takie jak stanie na jednej nodze czy wykroki również nauczą pacjenta panować nad ciałem w pozycji ustabilizowanej. Należy łączyć je z ćwiczeniami koordynacyjnymi i równoważnymi.

Po kilku tygodniach fizjoterapeuta wprowadza ćwiczenia dynamiczne, w których sprawdzą się poduszki sensomotoryczne. Rehabilitacja kończy się ćwiczeniami oporowymi, które pacjent jest już w stanie wykonać, ponieważ jego mięśnie i stawy przygotowane na dodatkowe obciążenia. To, co w rehabilitacji jest najważniejsze, to niedopuszczanie do wystąpienia bólu. Ćwiczenia powinny być bezbolesne.

Pozostałe metody leczenia hipermobilności

Hipermobilności stawów często towarzyszy ból oraz stan zapalny, dlatego można wesprzeć się farmakologicznie. Przypomnę, że wyłącznie pod kontrolą lekarza, który również przepisze odpowiednie leki przeciwbólowe i/lub przeciwzapalne.

Objawowo dobrze sprawdzi się np. fizykoterapia w postaci prądów TENS, a także masaże.

Najczęstsze pytania pacjentów o nadmiernie ruchome stawy

1. Czy hipermobilność stawów da się całkowicie wyleczyć?

Zespół hipermobilności stawów można skutecznie leczyć, jednak nie da się go wyleczyć całkowicie. Wynika to z przyczyn schorzenia, które – takie jak genetyka – są praktycznie niemożliwe do modyfikowania,. Dzięki specjalnym ćwiczeniom wzmacniającym i propriocepcyjnym można jednak znacznie zwiększyć stabilność stawów. To pomaga zapobiec kontuzjom i lepiej ,,zarządzać stawami” które osiągają zakresy ruchomości ponad normę.

2.  Na co uważać w sporcie i na co dzień, gdy mam nadmiernie ruchome stawy?

Zalecałbym unikać sportów o wysokim ryzyku urazów takich jak piłka nożna, koszykówka czy siatkówka. Jeśli jest to niemożliwe (bo np. jest to sport trenowany profesjonalnie), rekomendowałbym solidne przyłożenie się do pracy nad stabilnością stawów. Nawet kosztem czasowej rezygnacji ze sportu. Oprócz tego nie można pomijać rozgrzewek, wzmacniania mięśni i dbania o dietę.

3. Czy dieta może wpłynąć na poprawę stabilności stawów u osób z hipermobilnością?

Dieta w hipermobilności stawów wspomaga funkcjonowanie układu ruchu, w tym kości. Najbardziej wskazane są produkty zawierające witaminę E, magnez, cynk i selen. Oprócz tego oczywiście wapń. W razie potrzeby zalecam suplementację, ale pod kontrolą lekarza.

4. Jak radzić sobie z ewentualnym stresem czy lękiem, które towarzyszą mi w posiadaniu nadmiernie ruchomych stawów?

Zrozumienie swojego stanu i tego, jak możesz nim zarządzać, może znacznie zmniejszyć lęk. Rozmawiaj z lekarzami i fizjoterapeutami, aby zdobyć rzetelną wiedzę. Rozważ również dołączenie do grup wsparcia dla osób z hipermobilnością stawów lub rozmowę z terapeutą. Dzieląc się swoimi doświadczeniami z innymi, poczujesz się lepiej zrozumiany. Oprócz tego uprawiaj aktywność fizyczną, jedz zdrowo i staraj się spać minimum 8 godzin.

Bibliografia

1. Castori M., Hakima A., Contemporary approach to joint hypermobility and related disorders, Curr Opin Pediatr 2017, 29(6): 640-649.
2. Graheme R., Joint hypermobility syndrome pain, Curr Pain Headache Rep 2009, 13(6): 427-433.
3. Malek S., Reinhold E., Pearce G., The Beighton Score as a measure of generalised joint hypermobility, Rheumatol Int 2021, 41(10): 1707-1716.
4. Tinkle B., Levy H., Symptomatic Joint Hypermobility: The Hypermobile Type of Ehlers-Danlos Syndrome and the Hypermobility Spectrum Disorders, Med Clin North Am 2019, 103(6): 1021-1033.

Przeczytaj też:

• Uszkodzenie kompleksu chrząstki trójkątnej (TFCC) – rozpoznanie i leczenie patologii nadgarstka
• Ścięgno Achillesa – zerwanie, zapalenie, ból – diagnostyka, leczenie, rehabilitacja
• Skręcenie stawu skokowego – przyczyny, objawy, stopnie i rehabilitacja