Czy wiesz, że złamanie kości ramiennej należy do najczęstszych urazów u osób po 65. roku życia, a ich liczba rośnie z roku na rok również wśród osób aktywnych fizycznie? W tym artykule szczegółowo wyjaśniam, czym jest złamanie kości ramiennej, jakie są jego objawy, jakie badania warto wykonać i kiedy konieczna jest wizyta na SOR i u ortopedy. Dowiesz się też, jak przebiega leczenie zachowawcze i operacyjne oraz ile czasu potrzeba, by wrócić do pracy, sportu i codziennej aktywności.
Czym jest złamanie kości ramiennej? Definicja i podstawowe informacje
Złamanie kości ramiennej to przerwanie ciągłości kości łączącej bark z łokciem. W praktyce klinicznej uznawane jest za jeden z częstszych urazów ortopedycznych, szczególnie u osób starszych. Mimo że do urazu może dojść w każdym wieku, ryzyko złamania wyraźnie rośnie z wiekiem i zwłaszcza po 65. roku życia.
Według przeglądu naukowego Humerus Fractures Overview złamania kości ramiennej stanowią 4-6% wszystkich złamań u młodych osób i 1-3% u osób w podeszłym wieku [1].
Złamanie kości ramiennej – mechanizm urazu
Do złamania kości ramiennej dochodzi najczęściej na skutek bezpośredniego urazu, takiego jak upadek na wyprostowaną rękę, uderzenie w ramię lub przeciążenie wynikające z wypadku. Mechanizm złamania różni się nieco w zależności od wieku pacjenta:
U osób starszych dominuje mechanizm niskoenergetyczny. Najczęściej jest to upadek z własnej wysokości, np. podczas wstawania z łóżka czy potknięcia się na chodniku.
U młodszych pacjentów (np. sportowców lub ofiar wypadków drogowych) częstsze są urazy powodowane dużą siłą, np. kolizją drogową lub upadkiem z wysokości.
Pamiętajmy, że ramię pełni kluczową rolę w przenoszeniu sił między tułowiem a kończyną. Z tego powodu nawet pozornie niegroźne uderzenie w niekorzystnych warunkach może prowadzić do złamania (szczególnie jeśli występują czynniki osłabiające kość, jak osteopenia czy przewlekłe choroby metaboliczne).
Rodzaje złamań kości ramiennej
Kość ramienna może ulec złamaniu w różnych miejscach. Z punktu widzenia lokalizacji wyróżniamy:
złamanie końca bliższego – obejmuje okolicę guzka większego i mniejszego, szyjki anatomicznej i chirurgicznej; to właśnie w tej okolicy dochodzi do większości złamań kości ramiennej (79%) [2],
złamanie trzonu kości ramiennej – rzadsze (13%) [2], ale istotne klinicznie ze względu na ryzyko uszkodzenia nerwu promieniowego przebiegającego w bruździe nerwu promieniowego,
złamanie końca dalszego – zlokalizowane w pobliżu stawu łokciowego; znacznie rzadziej spotykane u dorosłych, częstsze u dzieci.
Ze względu na charakter złamania wyróżniamy:
złamania z przemieszczeniem – kiedy odłamki kostne zmieniają swoje położenie, co często wymaga repozycji i stabilizacji operacyjnej,
złamania bez przemieszczenia – łagodniejsze, często leczone zachowawczo,
złamania wieloodłamowe – najtrudniejsze w leczeniu, ponieważ kość łamie się na kilka lub kilkanaście fragmentów, co znacznie utrudnia prawidłowe zrosty i wymaga precyzyjnej rekonstrukcji.
Złamanie kości ramiennej – objawy. Jak je rozpoznać, nie będąc medykiem?
Złamanie kości ramiennej zwykle daje wyraźne i charakterystyczne objawy:
silny ból ramienia, pojawiający się natychmiast po urazie i nasilający przy próbie poruszenia kończyną; często jest trudny do zniesienia i nie ustępuje w spoczynku,
obrzęk w okolicy urazu, który jest efektem gromadzenia się płynu i krwi w uszkodzonych tkankach,
siniaki (krwiaki), pojawiające się w miejscu złamania; z czasem mogą przemieszczać się w dół ręki,
ograniczenie ruchomości lub niemożność poruszania ręką; każdy ruch kończyny powoduje nasilony ból, a w przypadku złamań z przemieszczeniem – poruszanie może być w ogóle niemożliwe,
widoczna deformacja obecna szczególnie w przypadku złamań z przemieszczeniem odłamków.
Dodatkowe objawy złamania kości ramiennej
W niektórych przypadkach pacjenci zauważają również tzw. trzeszczenie (krepitacje), czyli charakterystyczny dźwięk i odczucie tarcia odłamków kostnych przy próbie ruchu. U części osób może pojawić się drętwienie, mrowienie lub zaburzenia czucia – sygnał, że mogło dojść do podrażnienia lub uszkodzenia nerwów (szczególnie nerwu promieniowego, który przebiega wzdłuż trzonu kości ramiennej).
W poważniejszych przypadkach – zwłaszcza przy uszkodzeniu naczyń – kończyna może stać się zimna, blada, a tętno na nadgarstku słabnie lub zanika. To sytuacja nagła, wymagająca pilnej pomocy medycznej. Rzadziej możliwe jest również wystąpienie ogólnych objawów szoku pourazowego, takich jak zawroty głowy, osłabienie, potliwość lub omdlenie. Mogą one pojawić się szczególnie u osób wrażliwych na ból lub z towarzyszącym krwawieniem wewnętrznym.
Do kogo się zgłosić ze złamaniem kości ramiennej?
Złamanie kości ramiennej wymaga szybkiej i dobrze zaplanowanej interwencji medycznej. Co zrobić w przypadku podejrzenia złamania kości ramiennej?
1. Wezwanie pogotowia.
Jeśli złamanie nastąpiło w wyniku silnego urazu, poszkodowany odczuwa bardzo silny ból, ma zdeformowaną kończynę, nie może nią poruszyć, bądź występuje krwawienie, drętwienie lub utrata czucia – należy natychmiast zadzwonić pod numer alarmowy 112 lub 999.
Zespół ratownictwa medycznego:
zabezpieczy kończynę,
poda leki przeciwbólowe i
przewiezie pacjenta do szpitala.
W przypadku złamań otwartych, zagrożenia uszkodzeniem naczyń lub nerwów albo objawów wstrząsu (np. zawroty głowy, zimne poty, utrata przytomności), szybka interwencja jest absolutnie niezbędna.
2. Szpitalny Oddział Ratunkowy.
Po dotarciu do szpitala, pacjent trafia na Szpitalny Oddział Ratunkowy (SOR) lub izbę przyjęć. Oczywiście jeśli jest w stanie dotrzeć sam, może od razu zgłosić się na SOR pomijając wykonanie telefonu na pogotowie. Lekarz dyżurny:
zbierze wywiad,
zbada kończynę i
zleci wykonanie badań obrazowych, którym jest najczęściej RTG w dwóch projekcjach.
Na podstawie zdjęcia określa się dokładną lokalizację i rodzaj złamania. Już na tym etapie podejmowane są pierwsze decyzje o unieruchomieniu, hospitalizacji lub skierowaniu do ortopedy. W przypadku skomplikowanych złamań może zapaść decyzja o konieczności natychmiastowego zabiegu operacyjnego.
3. Konsultacja ortopedyczna.
Kolejnym etapem jest konsultacja z lekarzem ortopedą. Podczas wizyty analizuje on charakter złamania: czy jest z przemieszczeniem, ile odłamków kostnych występuje, czy uraz obejmuje staw i czy istnieje ryzyko uszkodzenia nerwów. Ortopeda decyduje również o metodzie leczenia. Pacjent otrzymuje również skierowanie na dalsze leczenie ambulatoryjne lub szpitalne.
Rozpoznanie złamania kości ramiennej opiera się przede wszystkim na badaniach obrazowych. Pierwszym i podstawowym krokiem jest wykonanie zdjęć rentgenowskich.
Badanie RTG w złamaniu kości ramiennej to podstawa
Badanie RTG wykonuje się w trzech projekcjach: przednio-tylnej (AP), bocznej oraz osiowej (tzw. Y-view). Jednak mimo że RTG stanowi podstawę diagnostyki, w przypadku złamań wieloodłamowych nie zawsze pozwala w pełni uwidocznić wszystkie odłamy kostne.
W badaniu opublikowanym przez Voigt i wsp. [6] w 2009 roku wykazano, że w 7 z 30 przypadkówzdjęcia RTGnie uwidoczniły wszystkich odłamów kostnych. U części pacjentów dodatkowo wykonano rezonans magnetyczny. Badanie to wykazało współistniejące uszkodzenia tkanek miękkich, w tym pęknięcia stożka rotatorów. Były one niewidoczne w badaniach rentgenowskich.
Tomografia komputerowa – złoty standard przy skomplikowanych złamaniach
W sytuacjach, gdy wynik RTG jest niejednoznaczny lub istnieje podejrzenie bardziej złożonego złamania, zalecane jest wykonanie tomografii komputerowej (sprawdź jak się przygotować i ile kosztuje). TK dostarcza znacznie dokładniejszych informacji na temat liczby odłamów, stopnia ich przemieszczenia, kąta rotacji czy uszkodzenia powierzchni stawowej.
W badaniu pt. Using computed tomography to assess proximal humerus fractures [3] oceniano wpływ wykonania tomografii na decyzje chirurgiczne. Wykazano, że dzięki TK chirurdzy znacznie częściej identyfikowali złamania z przemieszczeniem oraz uszkodzenia szyjki anatomicznej. Obrazowanie trójwymiarowe pozwalało również lepiej zaplanować przebieg operacji zarówno pod względem doboru implantu, jak i strategii stabilizacji odłamów.
Szczególnie przydatna jest TK z technologią cienkich warstw oraz rekonstrukcją 3D, która pozwala na uzyskanie wyjątkowo wyraźnych obrazów złamanego obszaru.
Rola rezonansu magnetycznego (MRI)
Choć rzadziej stosowany jako rutynowe badanie w diagnostyce złamań kości ramiennej, rezonans magnetyczny znajduje zastosowanie zwłaszcza gdy podejrzewa się uszkodzenia tkanek miękkich (np. ścięgien stożka rotatorów, obrąbka stawowego, mięśni) lub zaburzenia ukrwienia głowy kości ramiennej. Może być także pomocny w diagnostyce różnicowej przewlekłego bólu po złamaniu lub gdy podejrzewa się powikłania.
Leczenie złamania kości ramiennej – zachowawcze i operacyjne
W przypadku złamań bez przemieszczenia lub z niewielkim przemieszczeniem, możliwe jest zastosowanie leczenia zachowawczego. Obecnie uznaje się, że najlepsze efekty daje unieruchomienie kończyny w temblaku. Pozwala ono utrzymać funkcjonalne ustawienie ramienia, jednocześnie nie ograniczając zbytnio ruchomości stawu barkowego.
W przeglądzie naukowym Ocena różnych metod leczenia złamanego końca kości ramiennej [4] wykazano, że stosowanie opatrunku gipsowego typu Desaulta wiązało się z najgorszymi wynikami – aż 47% oceniono jako złe lub jedynie zadowalające. Z kolei temblak pozwolił uzyskać 75% bardzo dobrych i dobrych wyników klinicznych.
Kluczowym elementem w leczeniu zachowawczym jest fizjoterapia. Powinna być włączona już po kilku dniach od urazu lub w zależności od zaleceń ortopedy. Wczesne wdrożenie ćwiczeń biernych, a następnie czynnych, zmniejsza ryzyko przykurczów, ograniczenia zakresu ruchu i trwałego upośledzenia funkcji kończyny.
Leczenie operacyjne złamania kości ramiennej – kiedy jest konieczne?
Zabieg chirurgiczny jest wskazany w przypadkach bardziej złożonych, takich jak:
złamania otwarte,
złamania wieloodłamowe z przemieszczeniem,
uszkodzenia struktur nerwowo-naczyniowych,
ryzyko martwicy jałowej głowy kości ramiennej,
złamania wewnątrzstawowe lub niestabilne.
Zabiegi z zakresu chirurgii odtwórczej rozważa się w przypadku starszych pacjentów z osteoporozą, a także w złamaniach, gdzie ryzyko martwicy głowy kości jest wysokie:
hemiartroplastyka – częściowa wymiana głowy kości ramiennej,
odwrócona artroplastyka barku – zalecana szczególnie u osób starszych, ponieważ daje lepsze wyniki funkcjonalne, niezależnie od stanu mięśni stożka rotatorów.
W złamaniach z obecnością odłamów, zwłaszcza w okolicy bliższej kości ramiennej, skuteczną metodą leczenia jest zespolenie drutami Kirschnera. Ta technika pozwala na stabilizację odłamków i kontrolę ustawienia kości. W przeglądzie naukowym Ocena różnych metod leczenia złamanego końca kości ramiennej [4] aż 86% wyników uzyskanych przy użyciu drutów Kirschnera oceniono jako bardzo dobre lub dobre.
Złamanie kości ramiennej – powrót do pracy i aktywności
Czas powrotu do pracy i aktywności fizycznej po złamaniu kości ramiennej zależy przede wszystkim od rodzaju złamania. Inaczej goi się proste złamanie bez przemieszczenia, a inaczej złamanie wieloodłamowe.
Złamania bez przemieszczenia (zwłaszcza w końcu bliższym kości ramiennej oraz przy prawidłowym leczeniu i rehabilitacji) pozwalają na powrót do codziennych czynności po kilku tygodniach. Z kolei do pracy biurowej nawet po 3–4 tygodniach. W przypadku złamańz przemieszczeniem, trzonu kości ramiennej czy wieloodłamowe, które często wymagają zespolenia płytkami lub śrubami – powrót do pracy może zająć od 8 do nawet 16 tygodni.
Jeśli praca wymaga dużej sprawności kończyny (np. praca fizyczna, transport, budownictwo), czas ten może jeszcze się wydłużyć. Podobnie jest ze sportem. Do lekkich ćwiczeń można wrócić po 2–3 miesiącach, ale sporty siłowe czy kontaktowe to perspektywa nawet 6 miesięcy przerwy.
Ostateczną decyzję o powrocie do pracy zawsze podejmuje ortopeda. Bierze wówczas pod uwagę kontrolne badania RTG, zakres ruchu, siłę mięśniową i przebieg rehabilitacji. Warto uzbroić się w cierpliwość, ponieważ zbyt wczesna aktywność może opóźnić zrost kości lub doprowadzić do nawrotu urazu.
Daoub A., Ferreira P., Cheruvu S. i in., Humeral Shaft Fractures: A Literature Review on Current Treatment Methods, The Open Orthopaedics Journal 2022, 16.
Ramappa A., Patel V., Goswami K. i in., Using computed tomography to assess proximal humerus fractures, Am J Orthop (Belle Mead NJ) 2014, 43(3), s. 43–47.
Rąpała K., Obrębski M., Ocena różnych metod leczenia złamanego końca kości raminnej, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2003, 5(1), s. 15–23.
Rudran B., Little C., Duff A. i in., Proximal humerus fractures: anatomy, diagnosis and management, Br J Hosp Med (Lond) 2022, 83(7), s. 1–10.
Voigt C., Ewig M., Vosshenrich R. i in., Value of MRI in preoperative diagnostics of proximal humeral fractures compared to CT and conventional radiography, Unfallchirurg 2010, 113(5), s. 378–385.
Specjalizuję się w ortopedii i traumatologii. Regularnie wykonuję USG narządu ruchu. Moim celem jest jak najmniej inwazyjny oraz szybki powrót do pełnego zdrowia u pacjentów. Pracuję w Szpitalu Zachodnim w Grodzisku Mazowieckim koło Warszawy. Pacjentów przyjmuję w gabinecie prywatnym na warszawskim Ursusie oraz w kilku innych poradniach. Zachęcam do bezpośredniego kontaktu - tel. 796-995-486 lub mailowo. Więcej na mój temat przeczytają Państwo w zakładce O mnie.
