Dzięki niemu wykonujesz ponad dwa tysiące ruchów każdego dnia. To właśnie on umożliwia Ci napisanie wiadomości e-mail, zapięcie koszuli czy uniesienie filiżanki kawy. Staw promieniowo-nadgarstkowy – choć niewielki – odgrywa kluczową rolę w precyzyjnych i złożonych funkcjach ręki. Stanowi połączenie między przedramieniem a dłonią, zapewniając szeroki zakres ruchów w wielu płaszczyznach. Jego prawidłowe działanie pozostaje często niedocenione do momentu pojawienia się bólu lub ograniczenia funkcji. Jak wygląda jego anatomia i dlaczego ma tak istotne znaczenie w codziennym funkcjonowaniu?
Staw promieniowo-nadgarstkowy to główne połączenie między przedramieniem a ręką. Tworzy je końcowa część kości promieniowej (ta od strony kciuka) oraz trzy kości nadgarstka: łódeczkowata, księżycowata i trójgraniasta. Miejsce ich styku wyścieła chrząstka stawowa – gładka, elastyczna warstwa, która redukuje tarcie i chroni kości przed ścieraniem.
Choć anatomicznie staw nadgarstkowy wygląda niepozornie, to umożliwia większość precyzyjnych ruchów nadgarstka. Dzięki niemu możesz m.in. zginać rękę, wykonywać gest „stop” lub podnieść widelec do ust.
Staw promieniowo-nadgarstkowy – z czym się łączy?
Staw promieniowo-nadgarstkowy, jako główny element segmentu nadgarstka, jest integralną częścią łańcucha biomechanicznego kończyny górnej. Jego funkcja nie ogranicza się wyłącznie do generowania ruchu w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej – jest również ogniwem przekazującym siły oraz napięcia mięśniowo-powięziowe pomiędzy przedramieniem a dłonią.
Połączenia kostno-stawowe
Od strony bliższej staw sąsiaduje z dalszym końcem kości promieniowej i (pośrednio poprzez krążek stawowy) z kością łokciową. Od strony dalszej – z kośćmi szeregu bliższego nadgarstka: łódeczkowatą, księżycowatą i trójgraniastą.
W funkcjonalnym ujęciu współpracuje ze:
stawem promieniowo-łokciowym dalszym – istotnym dla ruchów pronacji i supinacji,
stawami śródnadgarstkowymi – szczególnie w zakresie złożonych ruchów łączonych (np. opozycji kciuka czy manipulacji przedmiotami).
Układ mięśniowo-ścięgnisty
Stabilność ruchu stawu promieniowo-nadgarstkowego zapewniana jest przez mięśnie przedramienia. Są to zarówno zginacze, jak i prostowniki, z przyczepami bliższymi w okolicy nadkłykci i dalszymi ścięgnami przebiegającymi przez okolice stawu. Wpływają one nie tylko na ruchy w samym stawie, ale również na rozkład sił w całej kończynie.
Należą do nich głównie:
ścięgna zginaczy i prostowników nadgarstka – przebiegające przez troczki zginaczy i prostowników (retinacula),
mięśnie stabilizujące promieniowo-łokciowe połączenie – m.in. mięsień nawrotny obły i odwracacz.
Osłabienie któregokolwiek z tych mięścni może prowadzić do przeciążania stawu promieniowo-nadgarstkowego.
Struktury nerwowo-naczyniowe
W obrębie nadgarstka przebiegają trzy główne nerwy obwodowe:
nerw pośrodkowy – przechodzący przez kanał nadgarstka,
nerw łokciowy – przebiegający przez kanał Guyona,
nerw promieniowy – z gałęzią powierzchowną unerwiającą grzbiet ręki.
Ponadto przez okolicę nadgarstka przechodzą istotne naczynia krwionośne – głównie tętnica promieniowa i tętnica łokciowa, które tworzą sieć dłoniową powierzchowną i głęboką.
Znaczenie kliniczne połączeń w obrębie nadgarstka
Złożoność połączeń w tej okolicy sprawia, że dolegliwości bólowe w obrębie stawu promieniowo-nadgarstkowego mogą mieć zarówno przyczynę miejscową (np. zmiany zwyrodnieniowe, przeciążeniowe), jak i odległą – np. w odcinku szyjnym kręgosłupa, obręczy barkowej czy obrębie stawu łokciowego. Z tego względu prawidłowa diagnostyka różnicowa w tej okolicy wymaga oceny całego segmentu kończyny górnej.
Staw promieniowo-nadgarstkowy – funkcje. Jakie ruchy umożliwia i w jakich czynnościach bierze udział?
Staw promieniowo-nadgarstkowy umożliwia wykonywanie ruchów niezbędnych zarówno w prostych czynnościach dnia codziennego, jak i w bardziej precyzyjnych ruchach manualnych. Jego ruchomość zachodzi przede wszystkim w dwóch płaszczyznach: strzałkowej (zgięcie–wyprost) oraz czołowej (odwodzenie–przywodzenie). W obrębie nadgarstka zachodzi również ruch obwodzenia.
Zgięcie w stawie promieniowo-nadgarstkowym
Zgięcie nadgarstka to ruch przybliżający dłoń do wewnętrznej strony przedramienia. Jest to ruch dominujący podczas pisania, chwytania kubka, ściskania dłoni czy trzymania kierownicy.
Mięśnie odpowiedzialne za zgięcie nadgarstka to:
zginacz promieniowy nadgarstka,
zginacz łokciowy nadgarstka,
mięsień dłoniowy długi.
Wyprost nadgarstka
Wyprost nadgarstka polega na zbliżeniu dłoni do zewnętrznej strony przedramienia. Występuje podczas gestu zatrzymania czy serwisu piłki siatkowej.
Mięśnie wykonujące ten ruch to:
prostownik promieniowy długi i krótki nadgarstka,
prostownik łokciowy nadgarstka.
Odwodzenie
Odwodzenie, nazywane również odwodzeniem promieniowym, to ruch przesuwający dłoń w stronę kciuka, w płaszczyźnie czołowej. Występuje np. podczas sięgania po przedmiot z boku, manipulowania przedmiotami na boki czy przy prowadzeniu myszy komputerowej.
Za ten ruch odpowiadają zginacz promieniowy nadgarstka i prostownik promieniowy długi i krótki nadgarstka.
Przywodzenie
Przywodzenie (odwodzenie łokciowe) polega na przesunięciu dłoni w stronę małego palca. Tego typu ruchy wykonujemy np. przy ściąganiu rolet, trzymaniu torby wzdłuż ciała czy też pracy z narzędziami manualnymi
Mięśnie odpowiedzialne za przywodzenie to: zginacz łokciowy nadgarstka i prostownik łokciowy nadgarstka.
Pronacja i supinacja – czy dotyczą nadgarstka?
Choć pronacja (obrót wewnętrzny) i supinacja (obrót zewnętrzny) zachodzą głównie w stawach promieniowo-łokciowych (bliższym i dalszym), to staw promieniowo-nadgarstkowy bierze w nich udział pośrednio jako końcowy wykonawca ruchu. Przykładem supinacji może być odkręcanie zakrętki lub obracanie klucza w zamku, natomiast pronacji – pisanie długopisem czy trzymanie dłoni w pozycji roboczej.
Co stabilizuje staw nadgarstkowy i jak wspierać jego wytrzymałość?
Staw promieniowo-nadgarstkowy wymaga zarówno stabilizacji biernej (struktury kostno-więzadłowe), jak i czynnej (układ mięśniowo-ścięgnisty). To właśnie współpraca tych dwóch systemów decyduje o prawidłowej biomechanice ruchu, bezpieczeństwie stawu i jego odporności na przeciążenia.
Stabilizacja bierna – torebka stawowa i więzadła
Torebka stawowa otacza staw szczelnie, ograniczając jego nadmierny ruch. Wyścielona jest błoną maziową, która produkuje płyn stawowy – niezbędny dla prawidłowego poślizgu powierzchni stawowych oraz odżywiania chrząstki. Uraz torebki, jej rozciągnięcie lub stan zapalny, mogą prowadzić do niestabilności i bólu.
Więzadła nadgarstka pełnią funkcję pasywnych stabilizatorów, utrzymujących kości w odpowiednim ustawieniu względem siebie i ograniczających niepożądane zakresy ruchów. Wyróżnia się m.in.:
więzadło promieniowo-nadgarstkowe dłoniowe i grzbietowe,
więzadło łokciowo-nadgarstkowe dłoniowe i grzbietowe,
więzadła międzynadgarstkowe (łącznie tworzące złożony układ stabilizacji wewnętrznej).
Uszkodzenie któregokolwiek z tych więzadeł – np. w wyniku skręcenia lub przewlekłego przeciążenia – może prowadzić do mikroniestabilności, ograniczenia funkcji i przewlekłych dolegliwości bólowych.
Stabilizacja czynna – rola mięśni
Mięśnie i ścięgna przebiegające przez nadgarstek odgrywają zasadniczą rolę w jego stabilizacji dynamicznej. Ich odpowiednia siła, kontrola motoryczna i wytrzymałość zapobiegają przeciążeniom struktur pasywnych.
Najważniejsze grupy mięśniowe biorące udział w stabilizacji stawu nadgarstkowego to:
zginacze i prostowniki nadgarstka,
mięśnie odwodzące i przywodzące nadgarstek (kontrolujące płaszczyznę czołową),
mięśnie odpowiedzialne za pronację i supinację (stabilizujące rotację przedramienia).
Niedostateczna siła lub niewłaściwe napięcie tych mięśni może prowadzić do niekontrolowanych mikroprzesunięć kości nadgarstka, co z czasem skutkuje przeciążeniem więzadeł i przyczepów ścięgnistych.
Jak wspierać wytrzymałość i stabilność stawu nadgarstkowego?
Prawidłowa profilaktyka przeciążeń i urazów stawu nadgarstkowego opiera się na trzech filarach:
1. Trening stabilizacji i kontroli motorycznej
Ćwiczenia powinny być ukierunkowane na utrzymanie neutralnego ustawienia nadgarstka podczas obciążenia. Można wykonywać na przykład:
ćwiczenia z gumami oporowymi (niskie obciążenie, kontrolowany zakres),
dynamiczną stabilizację na niestabilnym podłożu (np. na poduszce sensomotorycznej),
ćwiczenia z obciążeniem izometrycznym w różnych kątach zgięcia i wyprostu.
2. Mobilizacja i elastyczność
Zachowanie odpowiedniego zakresu ruchu w stawie oraz elastyczności tkanek miękkich jest niezbędne dla pełnej funkcjonalności. Pomocne są techniki rozciągania zginaczy i prostowników nadgarstk oraz rolowanie przedramienia specjalnym wałkiem.
3. Ergonomia i regeneracja
Odpowiednie ustawienie rąk podczas pracy (np. przy komputerze), właściwa wysokość biurka, podparcie przedramion, używanie ergonomicznej myszki czy regularne przerwy mają kluczowe znaczenie w profilaktyce. Równie ważna jest regeneracja – przeciążony staw wymaga odpoczynku, a niekiedy zastosowania stabilizatorów czasowych (np. ortezy nocnej lub podczas pracy).
Czynniki ryzyka przeciążenia stawu nadgarstkowego – praca, powtarzalność, brak regeneracji. Jak uchronić się przed ich skutkami?
Staw promieniowo-nadgarstkowy należy do struktur, które szczególnie źle znoszą powtarzalność ruchów w nieergonomicznych warunkach. Mimo niewielkiego rozmiaru przenosi znaczne siły – zarówno statyczne, jak i dynamiczne – i uczestniczy w dziesiątkach tysięcy mikroczynności każdego dnia.
To właśnie kumulacja drobnych obciążeń, nieprawidłowe ustawienie ręki czy brak odpowiednich przerw powodują przeciążenia, które z czasem mogą doprowadzić do patologii przeciążeniowych, stanów zapalnych, a nawet uszkodzeń tkanek miękkich.
Najczęstsze czynniki ryzyka przeciążeń nadgarstka
Długotrwała pozycja statyczna, np. utrzymywanie dłoni na myszce komputerowej bez podparcia nadgarstka, pisanie na klawiaturze z ustawieniem rąk powyżej linii łokcia.
Powtarzalne ruchy typowe w pracy biurowej, zawodach manualnych (np. fryzjerzy, stomatolodzy, masażyści) i przy intensywnym użytkowaniu urządzeń mobilnych.
Zbyt duża siła nacisku, np. mocne zginanie nadgarstka podczas chwytania narzędzi, podnoszenia ciężarów, a nawet zbyt intensywne ściskanie długopisu.
Brak przerw i regeneracji – staw pracujący przez wiele godzin bez zmiany pozycji lub odciążenia ma ograniczoną zdolność adaptacyjną, co przyspiesza degenerację tkanek.
Niewystarczająca aktywność kompensacyjna, a więc brak ćwiczeń mobilizujących, rozciągających i wzmacniających mięśnie stabilizujące nadgarstek oraz całe przedramię.
Jak uchronić się przed skutkami przeciążeń?
Profilaktyka przeciążeń stawu promieniowo-nadgarstkowego powinna być realizowana wielopoziomowo przez korektę warunków pracy, zmianę nawyków ruchowych oraz wdrożenie regularnej aktywności ukierunkowanej na stabilizację i regenerację tkanek. Co powinna uwzględniać?
Ergonomię stanowiska pracy. Klawiatura powinna znajdować się nieco poniżej poziomu łokci, aby zapewnić fizjologiczne ułożenie rąk i zmniejszyć napięcie w obrębie nadgarstków. Dłonie warto oprzeć na miękkiej podkładce lub bezpośrednio na blacie, unikając ich zawieszenia w powietrzu. Mysz komputerowa powinna być umieszczona blisko tułowia i dostosowana do naturalnego chwytu.
Wprowadzenie regularnych mikroprzerw w ciągu dnia. Co 45–60 minut warto przerwać pracę, wstać i wykonać kilka prostych ruchów, angażujących nadgarstek, łokieć i bark. Doskonale sprawdzają się tzw. ćwiczenia pauzowe, takie jak rozciąganie zginaczy i prostowników nadgarstka, rotacje przedramienia czy ślizgowe ruchy palców.
Świadome korzystanie z siły podczas codziennych czynności. Warto zwrócić uwagę, czy nie dochodzi do nadmiernego zaciskania dłoni, np. podczas trzymania kubka, narzędzi czy pisania długopisem. Praca nad siłą i wytrzymałością mięśni przedramienia, prowadzona w odpowiedni sposób, pozwala odciążyć staw promieniowo-nadgarstkowy i poprawić stabilność całej kończyny górnej.
Regularne ćwiczenia profilaktyczne, szczególnie ćwiczenia izometryczne i dynamiczne. Wzmacniają one zarówno prostowniki i zginacze nadgarstka, jak i mięśnie współpracujące, takie jak mięsień odwracacz czy nawrotny obły. Dla osób, które zauważają pierwsze oznaki przeciążenia, pomocne będą również ćwiczenia mobilizujące nerw pośrodkowy i łokciowy, których celem jest utrzymanie prawidłowego ślizgu nerwów i zapobieganie objawom neuropatii.
Staw promieniowo-nadgarstkowy – najczęstsze przeciążenia i schorzenia
Zespół cieśni kanału nadgarstka
Zespół cieśni kanału nadgarstka to jedno z najczęstszych schorzeń w obrębie nadgarstka. Powstaje na skutek ucisku nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka, najczęściej w wyniku przewlekłego przeciążenia, mikrourazów lub obrzęku tkanek. Objawia się mrowieniem, drętwieniem palców (zwłaszcza kciuka, palca wskazującego i środkowego), a także osłabieniem chwytu i bólem nasilającym się nocą.
Tendinopatie zginaczy i prostowników
To przewlekłe przeciążenia ścięgien odpowiedzialnych za ruchy zgięcia i wyprostu nadgarstka. Dotyczą często osób wykonujących powtarzalne ruchy (pisanie, praca z myszką, praca fizyczna). Objawy obejmują ból podczas ruchu, ograniczenie zakresu ruchomości, uczucie ciągnięcia lub tkliwości przy palpacji w okolicy przyczepów ścięgnistych.
Ganglion (torbiel galaretowata)
To łagodna zmiana w postaci torbieli wypełnionej płynem, lokalizująca się najczęściej w okolicy grzbietowej nadgarstka. Powstaje wskutek osłabienia torebki stawowej lub pochewek ścięgnistych. Może nie powodować dolegliwości bólowych, ale często jest wskazaniem do leczenia, zwłaszcza gdy ogranicza ruch lub powoduje ucisk.
Polega na zapaleniu pochewki ścięgien prostownika krótkiego kciuka i odwodziciela długiego kciuka. Charakteryzuje się bólem w okolicy bocznej nadgarstka, nasilającym się podczas chwytania, obracania nadgarstka lub odwodzenia kciuka. Często występuje u świeżo upieczonych mam, muzyków i pracowników fizycznych.
Zmiany przeciążeniowe w obrębie kompleksu TFCC
Kompleks trójkątny (triangular fibrocartilage complex – TFCC) stabilizuje połączenie kości łokciowej i promieniowej z nadgarstkiem. Urazy lub przewlekłe przeciążenia tej struktury prowadzą do bólu po stronie łokciowej nadgarstka, szczególnie podczas ruchów rotacyjnych lub podparcia.
