Staw skokowy jest jedną z najważniejszych części układu ruchu, ponieważ spoczywa na nim ciężar całego ciała. Składa się z aż 3 stawów, które łączą ze sobą stopę i podudzie, a także poszczególne kości stopy. Buduje go wiele powierzchni stawowych, mięśni i więzadeł, a to sprawia, że ma bardzo skomplikowaną budowę anatomiczną. Dodatkowo wszelkie urazy, nawet te niepozorne, mogą skutkować długotrwałym leczeniem. Jak dokładnie zbudowany jest staw skokowy i na czym polega jego złożona anatomia?
Spis treści
Staw skokowy – podział, powierzchnie stawowe, kości i więzadła
Podstawowa wiedza na temat budowy stawu skokowego obejmuje przede wszystkim połączenia kości i jego elementy wzmacniające. Staw skokowy składa się w sumie z 3 stawów:
skokowo-goleniowego lub też skokowego górnego (o którym skrótowo mówimy „staw skokowy”),
skokowego dolnego, dzielonego przez zatokę stępu na:
staw skokowy tylny (skokowo-piętowy),
staw skokowy przedni (skokowo-piętowo-łódkowy).
Warto również wspomnieć o 1 dodatkowym połączeniu stawowym, które choć nie wchodzi w skład samego stawu skokowego, to odgrywa bardzo ważną funkcję w jego prawidłowej biomechanice. Mowa o stawie:
piszczelowo-strzałkowym dolnym.
Każdy staw stanowi połączenie między innymi elementami kostnymi w obrębie stopy i jest wzmocniony własną torebką stawową i więzadłami. Omówmy po kolei wszystkie połączenia stawowe.
Staw skokowo-goleniowy
Staw skokowo-goleniowy to połączenie między dalszymi (dolnymi) częściami kości piszczelowej i strzałkowej a górną częścią kości skokowej. Powierzchniami stawowymi w tym stawie są:
bloczek kości skokowej (główka stawowa) i
wklęsłe powierzchnie stawowe kości piszczelowej i strzałkowej (panewki stawowe).
Staw skokowy górny otacza torebka stawowa, rozpościerająca się na zewnętrznej stronie wszystkich kości, które tworzą ten staw. Jej podstawową funkcją jest podtrzymanie i ułatwienie ślizgu między powierzchniami stawowymi, a może ją spełniać dzięki temu, że jest wzmocniona 4 więzadłami.
Od strony przyśrodkowej staw skokowy górny wzmacnia:
więzadło trójgraniaste – rozpoczyna się na kostce przyśrodkowej. Przybiera formę wachlarzu, który dzieli się na 3 części. Każda z nich biegnie do jednej z trzech kości: w przód do kości łódkowej i skokowej, w dół do kości piętowej i w tył do kości skokowej. Więzadło trójgraniaste składa się z 2 warstw: głębokiej i przyśrodkowej, które zapewniają mu wytrzymałość i podatność na uszkodzenia.
Od strony bocznej staw skokowy górny wzmacniają:
więzadło skokowo-strzałkowe przednie (ATFL) – rozpoczyna się na kostce bocznej, a kończy na przedniej części kości skokowej,
przebiegające od kostki bocznej do tylnej części kości skokowej więzadło skokowo-strzałkowe tylne (PTFL),
więzadło piętowo-strzałkowe (CFL) – zaczyna się na kostce bocznej, a kończy na kości piętowej,
Staw skokowy dolny
W stawie skokowym dolnym występuje połączenie między kością łódkowatą, piętową i skokową w ramach 2 stawów, a mianowicie:
stawu skokowego tylnego – główkę stawową stanowi powierzchnia stawowa skokowa znajdująca się na kości piętowej, a panewkę powierzchnia stawowa piętowa kości skokowej,
stawu skokowego przedniego – główkę stawową stanowi powierzchnia stawowa łódkowata kości skokowej, natomiast panewką są powierzchnie stawowe takie jak: skokowa kości łódkowatej oraz skokowa przednia i środkowa kości piętowej.
Staw skokowy tylny wzmacniają więzadła skokowo-piętowe: tylne, przednie, przyśrodkowe, boczne i międzykostne. Większość z nich przebiega od guzków wyrostków kości skokowej do powierzchni bocznej, tylnej i górnej kości skokowej lub piętowej.
Z kolei staw skokowy przedni jest wzmocniony więzadłami: piętowo-łódkowo-podeszwowym, rozdwojonym (na piętowo-łódkowe i piętowo-sześcienne) oraz skokowo-łódkowym.
Staw piszczelowo-strzałkowy dolny
W stawie piszczelowo-strzałkowym dolnym łączą się ze sobą kość piszczelowa i kość strzałkowa. Powierzchnie stawowe znajdują się na przyśrodkowych częściach obydwu kości w części dalszej (dolnej). Mają podobny płaski owalny kształt, więc wśród nich nie można wyróżnić główki i panewki stawowej.
Staw piszczelowo-strzałkowy dolny wzmacniają:
więzozrost piszczelowo-strzałkowy, który dzieli się na:
więzadło piszczelowo-strzałkowe przednie dolne (AITFL), łączące końce dalsze kości piszczelowej i strzałkowej od przedniej strony,
więzadło piszczelowo-strzałkowe tylne dolne (PITLF), łączące końce dalsze kości piszczelowej i strzałkowej od tylnej strony;
błona międzykostna goleni, która rozpościera się pomiędzy obydwiema kościami na całej długości i łączy ich trzony.
A co z torebką stawową? Znajduje się na przedniej stronie kości piszczelowej na poziomie chrząstki stawowej i powyżej niej oraz na tylnej stronie kości strzałkowej.
Jakie ruchy zachodzą w poszczególnych stawach stopy i jakie funkcje mają te połączenia stawowe?
W stawie skokowym jako kompleksie trzech, a nawet czterech stawów (razem z piszczelowo-strzałkowym), ruch jest możliwy w kilku płaszczyznach. Dzięki temu staw skokowy jest mobilny, ale również podatny na wiele zróżnicowanych urazów. Na szczęście wiesz już, że wśród składowych stawu skokowego znajdują się elementy stabilizujące (więzadła).
Teraz pora na prześledzenie każdego stawu pod kątem jego ruchomości.
1. W stawie skokowo-goleniowym (stawie skokowym górnym) zachodzą ruchy zgięcia podeszwowego (ruch stopy w dół) i zgięcia grzbietowego (ruch stopy do góry). W rezultacie ten staw jest stawem zawiasowy, ponieważ ruch zachodzi w jednej płaszczyźnie. Prawidłowe zakresy tych ruchów to odpowiednio 45° i 10-30°. Ze stawem tym wiążą się jeszcze 2 ciekawostki:
minimalny zakres zgięcia grzbietowego, który umożliwia chodzenie to 10-20°,
staw skokowy górny jest najmniej stabilny w pozycji zgięcia podeszwowego, co sprawia, że takie ustawienie jest przyczyną dużej liczby urazów.
2. Staw skokowy dolny jest ruchowo sprzężony z górnym, dlatego umożliwia wykonanie ewersji i inwersji. Pierwszy z ruchów to połączenie zgięcia grzbietowego, nawrócenia i odwiedzenia, a drugi – połączenie zgięcia podeszwowego, odwrócenia i przywiedzenia stopy. Oprócz tego staw skokowy dolny spełnia dodatkowe funkcje:
absorbuje uderzenia,
umożliwia dopasowanie stopy do nierówności podłoża,
zapewnia możliwość płaskiego utrzymania stopy na podłożu w czasie przemieszczenia kończyny dolnej.
3. Staw skokowy tylny (staw skokowo-piętowy) umożliwia ruchy pronacji (nawrócenia) i supinacji (odwrócenia stopy). Ruch pronacji składa się z: ewersji, zgięcia grzbietowego oraz odwiedzenia stopy.
W skład supinacji wchodzą:
inwersja,
zgięcie podeszwowe oraz
przywiedzenie stopy.
Inwersja kości piętowej odpowiada ruchom pronacji i supinacji stawu skokowego dolnego. Zakres inwersji to około 20°, a ewersji 10°.
4. Staw piszczelowo-skokowy dolny jest najmniej ruchomym stawem spośród wszystkich wymienionych. Umożliwia wykonywanie ruchów rotacyjnych, które są ważne podczas biegania boso lub chodzenia. Dlaczego? Ruchy te amortyzują odchylanie kostki bocznej w stawie skokowym górnym pod wpływem bloczka kości skokowej, który ją uciska.
W kontekście ważnej funkcji stawu piszczelowo-skokowego warto dopowiedzieć, że gdyby nie istniało połączenie pomiędzy kością piszczelową a strzałką, nie moglibyśmy mówić o stawie skokowym górnym.
Mięśnie podudzia i stopy, które umożliwiają ruch w stawie skokowym
Co ciekawe – mięśnie, które umożliwiają poruszanie stawem skokowym – w większości należą do podudzia, aniżeli do stawu skokowego. Wszystkie można jednak zaliczyć do wspólnych grup takich jak: przedniej, bocznej i tylnej.
Mięśnie grupy przedniej wpływające na ruch w stawie skokowym to:
mięsień piszczelowy przedni – zgina grzbietowo stopę najsilniej spośród wszystkich mięśni,
prostownik długi palców – w stawie skokowo-goleniowym zgina stopę grzbietowo,
prostownik długi palucha – w stawie skokowym górnym zgina stopę podeszwowo, z kolei w stawie skokowym dolnym – supinuje i przywodzi ją.
Mięśnie grupy bocznej to z kolei:
mięsień strzałkowy krótki – umożliwia zgięcie podeszwowe, pronację i odwodzenie stopy,
mięsień strzałkowy długi – jest najsilniejszym pronatorem oraz zginaczem podeszwowym stopy.
Do mięśni grupy tylnej odpowiadających za ruch w stawie skokowym zaliczamy:
mięsień piszczelowy tylny – jest najsilniejszym supinatorem i przywodzicielem stopy, w mniejszym stopniu zgina stopę podeszwowo,
mięsień zginacz długi palców – zgina stopę podeszwowo, a także odwraca ją i przywodzi, gdy jest odciążona.
Staw skokowy – unaczynienie i unerwienie
Staw skokowy jest z każdej stronysilnie unerwiony i unaczyniony. Unerwienie przednie pochodzi od gałązek nerwu strzałkowego głębokiego, przyśrodkowe i tylne od nerwu piszczelowego, a boczne od nerwu łydkowego. Potwierdzenia bogatego unaczynienia można szukać u osób, u których żyły są widoczne gołym okiem i najbardziej w okolicach kostek bocznej i przyśrodkowej oraz w okolicy śródstopia od strony grzbietowej.
Unaczynienie stawu skokowego to gałęzie większych naczyń. Od przodu są to gałęzie naczyń piszczelowych przednich, od tyłu gałęzie naczyń piszczelowych tylnych i strzałkowych, przyśrodkowo gałęzie naczyń piszczelowych tylnych oraz żyły odpiszczelowej, a od strony bocznej – gałęzie naczyń strzałkowych i żyły odstrzałkowej.
Bibliografia
Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka T. 1, Wydawnictwo PZWL
Gołąb B., Podstawy anatomii człowieka, Wydawnictwo PZWL
Hochschild J., Anatomia funkcjonalna dla fizjoterapeutów, Wydawnictwo MedPharm Polska
Specjalizuję się w ortopedii i traumatologii. Regularnie wykonuję USG narządu ruchu. Moim celem jest jak najmniej inwazyjny oraz szybki powrót do pełnego zdrowia u pacjentów. Pracuję w Szpitalu Zachodnim w Grodzisku Mazowieckim koło Warszawy. Pacjentów przyjmuję w gabinecie prywatnym na warszawskim Ursusie oraz w kilku innych poradniach. Zachęcam do bezpośredniego kontaktu - tel. 796-995-486 lub mailowo. Więcej na mój temat przeczytają Państwo w zakładce O mnie.
